دوو شه‌ممه‌ 9 كانونی یه‌كه‌م 2024

ترسی ژیژیک لە دولوز؛ لە میتافیزیکیای خاڵی و بۆشەوە بۆ ئۆنتۆلۆژیای پڕ/ ئه‌بوبه‌کر جاف

جیاوازییەکە لەو سەرچاوەو پانتاییانەدایە کە دەگەڕێنەوەی بۆ ،لەو باوکانەدایە کە ناچارییەکی تێۆری و و فکرییە تا ڕەوایەتی بەخشیبێت بە کۆمەڵکێک کاری ئەرگیومێنسازی و پرۆسەی بەڵگە هێنانەوەو بەڵگاندن. مێراتێک هەیە،مێرایتێکی فکری قوڵ و دەوڵەمەند،کاری هەر فەیلەشوفێکیش چۆنێتی کارکردنەوە لە ناو چەمکاندن و کۆنسێپتۆالیزاسیۆن لە ناو ئەم چەمکە پێشینەیانەدا.میراتی دولوز، بەتایبەت ئاستە ئیمانانسەکەی ،ئیمانانسێکی ڕەهایە بە جۆرێک کە نەک ناتوانرێت جیابکرێتەوە،ناتوانرێت وێناش بکرێت، واتە ئاستێکی ژێر-تەسەوریی هەیە. ناوناو لە کۆمەڵێک پرۆسەی ناو ژیان لای دولوز حەزەرو بە ئاگاڵێبون و بڕێکیش ترسی بەرپرسیارێتی هەیە.

دولوز فەیلەسوفی فڕێدانی چەمک و حوکم و بەها نییە.ئەو تەواو بە پلەی ئیمتیاز فەیلەسوفێکە لە ناو (کردەی بیرکردنەوەدا)، واتە هەمیشە لە ناو بیرکردنەوەدایە و ترسی لە دەرەوەی بیرکردنەوە هەیە. دەرەوەیەک بەو هێماو دەلالەتەی جۆرێک لە جیابونەوەو گەڕانەوەو بەرزبونەوەو دابڕان دروستببێت،تا لە ڕێگەیەوە (ناوەوە بە وێناو بە میکانیزمەکانی دەرەوە ببینرێت). بەڵام ئەمە دەلالەت لەوە ناکات کە (دەرەوەیەک بونی نەبێت،بەڵام وەک دەرەوەی ناوەوە،دەرەوەیەک) جیانەکراوە لە ناوەوە. واتە هەرگیز دەرەوە ئاستێک نییە ناوەوە بە جیاکراوەی ببینرێت. دەرەوەیەک کە لە هەمانکاتدا ناوەوەیە.

دولوز چی ویستووەو چی دەوێت؟ ئەو بەرمەبنای میراتێکی چەمکاندنی فەلەسەفی هەر هیوم و سپینۆزاو نیتشەو برگسۆنەوە،دەزانێت چۆن هارمۆنیەکی (ناوەکی ئیمانانس‌و لە هەمانکاتدا ترانسدێنتاڵی ئەدۆزێتەوە.دولوز فەیلەسوفی ژیانە، فەیلەسوفی بونە. ئەو لە زۆر شوێندا خۆی وەک میتافیزیسیان ناو دەنا. گەورەترین پینت‌و ئاستێک کە دەکرێت دولوزی پێ جیابکرێتەوە (بڕوابونێتی بە ژیانێکی نا نوقسان و کەموکورت).

دولوز ئەم کامڵبونەی ژیانی لە کوێی چەمکەکانیدا چەمکاندووە؟ ئەو بە تێپەراَندن و تەجاوزکردنی (دوالیزمەکان)و دیلێکتی هێگڵی، دەزانێت لە کوێدا فەیلەسوفی جەختکردنەوەو سەلماندنە، واتە هیچ کات کاری بە سەر پارادۆکس و ئەنتاگۆنیست و دژایەتییەکانەوە نییە.ئەو فەیلەسوفی کۆکردنەوەی پارادۆکس و ئەنتاگۆنیست و دژایەتی و ناتەباییەکان نییە. ئەو فەیلەسوفی ئاستێکی تری ژیان، واتە ئاستێکی ئۆنتۆلۆژییە. دۆزینەوەی (یەک-فرەیی)بون. دولوز بۆیە (نوقستانییەک)لە بوندا نادۆزێتەوە، ترسی لە ناونان هەیە، ناو نانێک کە هەمیشە ستراتیژیەتی (بانگەشەکردنێک) هەبووەو هەیە بۆ ناونان وپرۆسەی ناو نان بەڵام بە نیەت و ئامانجی ڕابەرایەتیکردن و بە حوزور هێنانی (هێزێک) یان سێنتێزێک، کە پێویستی بە دوالیزکی سەردار-کۆیلە هەیە. واتە، ئەوم ناونانە، ئەم تەعینکردن و دیاریکردنە، کە مێژوییەکی درێژی هەیە، تا ئەفلاتونیەت دەڕوات، بە دیکارت و هێگڵدا تێدەپەڕێت، بەمارکس تەجەللی ئیدۆلۆژی خۆی دەگاتە ئەو پەڕ! ئەڵبەتە لاکانیش کە ڕیەکی تری ئەفلاتونیەتە، ڕویەکی تری هێگڵە بە تەفسیرە کۆژێفەکەی، دابڕاو سەربەخۆ نییە لە ئەفلاتونیزم و (نوقستان و نەقێگەرایی) ناو گوتاری فەلسەفی بون. ئا لێرەوە ئۆبژێ و سوژەی لاکانیش،ئارەزوی ئەویتری لاکانی لە ئاستێکی دەرونشیکاریدا بۆ ئۆبژێ هەمان دراو پێدراوی (ئیدیای دەرەکەی ئەفلاتونگەراییە)، هەر لێرەدا ئاست و ڕەهەندێکی تیۆلۆژی هەڵگەڕاوە،یان تیۆلۆژی نوقستانگەرایی بون دەبێتە بەشێکی جیانەبووە و دانەبڕاو لەم گوتارە دیالێکتیی و دوالیزمگەراییە.دولوز لە دەرەوەی بون، شتێکی تر نابینیت. بەمانای نەبون،عەدەم،هیچی ڕەها،ئەو ڕییلێک نابینیت کە شوێنێک بێت هەم هەبێت و هەم نەبێت.کۆی ئەکانە لە ناو بوندا هەیە وەک ئیماناس و جیانەبووەوە لە بون.

ژیژک،ڕێک پێچەوانەی ئەو کارێکتەرو تایبه‌تمه‌ندییانه‌ی باسمانکرد لای دولوز، بە زیاترو زیاتریشەوە ناسنامه‌و شوناسی پێکدێنن. میراتی ئەم، میراتێکە بە هێگڵ و مارکس و لاکان‌دا، ئەڵبەتە بە ناواخن و ئاستێکی پڕ لە (ئەفلاتونیزم) نوینەرایەتی گوتاری نوقستانگەراییە)، نوینەری ڕییلێکی (نەناسراو،نەدیتراو، تەنانەت نبوشە).

مەترسیی ژیژک تەنیا وەستانی نییە لە سەر (که‌موکورتیو نوقستانییەکی بون) ، مەترسیە گەورەکە نوێنرایەتیکردنی شوناس و ناسنامەیەکە کە گوتاری ژیژک و میراتگرانی ئەم گوتارە باس لە پڕکردنوەی دەکەن. (دولوز بروای بە نەقس نییە). ژیژەک نوینەرایەتی گوتارێکی (یەکتایی و یەک) دەکات، بەڵام بە شێوازێک کە دەکرێت یان دەبێت و ناچارین نوێنەرایەتی بکەن (شوناس و نوێنەرایەتیکدنێک)کە دولوز بە دریژای ژیانی فەلسەفی برشوای پێ نەبوو، چونکە دەترساو دەیزانی چ کارەسات و سکانداڵێک ئیدۆلۆژی-سیاسی لە پشتەوەو،لە پیِشەوە،لە چواردەوری ئەم (شوناسگیری و نوێنەرایەتیکردنە) بونی هەیە.

ئەم ،دولوز بە پێچەوانەی لاکانگەارییەوە،ئارەزوی بۆ ئەویتر نەدەبینی، ئەو برشوای بە ئۆبژە و سوژە نەبوو،بڕوای بەوە نەبوو لە بەریەکککەوتن و ناچاری و پێویستی ئەم دوانە،بە دابڕاو لێکتر لە هەمانکاتدا بە پێویست بۆ یەکتر،دراو پێکهاتەیەکی (پێکهێنارە) بەدەست دێت. بەڵکە ئەو هەرگیز برشوای بە جیاکردنەوەی ئەم دوانە نەبوو،بڕوای بەوە نەبوو (ماناو دالی بەتاڵ و ڕیێل…) لە بەریەککەوتن و دەرگیربونی ئەم دوانەدا دروستدەبێت، ئەگەر چی ئاستێکی ئۆنتۆلۆژیشی پێ دەبەخشرێت.

دولوز بە برشوابون بە یەکانەیی بون و فرەیی بونی (بون)،کە(جیانەکراوەو هەناوبەندن) نەدەکرا تەێەوریش بکرێت.ئەگەر ژیژک نوینەرایەتی گوتارێکی نوقستانگەرایی و درزگەرایی بون و ژیان بکات بەو پێیەی (بون ململانێیە) ئدەبێت و ناچارین لە پرۆسەی شوناسبەندی و پیکەوە کۆکردندا،( مانایەک) بەرهەمبێت کە نوێنەرایەتیدەکرێت، دەرکەوتەی ماتریالیانەی خۆی هەیە.دولوز باس لە بونێک دەکات تەنیا لە کردەی بیرکردنەوەدا دەتوانرێت لەمس بکرێت.تێدا بژین و پرسەکە پرسی تیادا ژیانە.نەک شوناسپێدان و نوێنەرایەتیکردن.ئارەزو و ئارەزو کردن تەنیا کردەی ئارەزوکردنە بۆ خودی ژیان،ژیانیش کۆمەڵێک ماکینەی ئارەزوە، کە بونێکی (دەرەکی) نییە تا ئارەزوو ئارەزوی بکات،ئۆبژێیەک نییە تا سوژە ئارەزوی بکات.لە نەبون و بێمانایی سوژە-ئۆبژە.لە نەبونی درز-پڕکردنەوە… ، ئەوەی هەیە تەنیا بون و ژیانە.

بابەتی هاوپۆل

قفس، یادداشت چهارم: پیش‌بند “به یاد سپیده فرهان”

مژگان کاوسی تا کنون دو بار بازداشت شده‌ام و هر دو بار در خانه‌ی خودم؛ …

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلیکترۆنییەکەت بڵاوناکرێتەوە. خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *

ئەم ماڵپەڕە لە ئەکیسمێت بۆ کەمکردنەوەی هەرزە واڵە و سپام سوود دەگڕێ. فێربە چۆن زانیاری بۆچونەکانت ڕێکدەخرێت.