جوامێر مارابی، رۆژنامهنووسو چالاکی سیاسیو چهپو ئهندامی لاوی کۆمهڵه کهسێکی ناسراوه بۆ زۆربهی چالاکانی کۆمهڵهو چهپ له رۆژههڵاتی کوردستان. لهم دیمانهیهدا به بۆنهی نزیکبوونهوه له 26رێبهندان ساڵوهگهڕی ئاشکرابوونی خهباتی کۆمهڵهوه رووی چهند پرسیارێک له سهر گهشهو نوشستی کۆمهڵهو چهپ له بهڕێزی کراوه.
زاگرۆس پۆست: بهڕای ئێوه کۆمهڵه تاچهند لهم چواردهیهونیوهی تهمهنیدا توانیویهتی بناغهی گوتاری چهپو سۆسیالیستی له کوردستان بههێز بکاتو یارمهتیدهری بههێزکردنی بێت له ههموو کوردستانو ئێران؟ گرنگترین گرفتو بهربهستهکانی لهو رێیهدا چی بووه؟
جوامێر مارابی: ئهگهر ئێمه کۆمهڵه وهکوو رهوتێکی چهپو سۆسیالیستی پێناسه بکهین، بهو نهتیجه دهگهین که ناتوانین له چوارچێوهیهکی لۆکاڵیدا کۆمهڵه پێناسه بکهین. بهو واتایه که ناتوانین کاریگهری به هێزبوونی چهپ له ئاستێکی جیهانی و ناوچهییدا یان لاواز بوونی کاریگهییهکانی له سهر شکڵگرتنی کۆمهڵه و دواتر ئهو قهیرانانه که به سهر کۆمهڵهدا هات، له بهرچاو نهگرین. کۆمهڵه له فهزایهکدا دادهمهزرێت که چهپبوونو بیری چهپ له ناو دنیای رۆشنبیریو سیاسیی نهیاری رژیمی پاشایهتیدا گوتاری زاڵ بووه.
کۆمهڵه له سهردهمێکدا دروست دهبێت که شهڕی سارد له ئارادا بووهو دنیا دابهش ببوو به سهر دوو جهمسهری رۆژههڵاتو رۆژئاوادا که به دنیای سۆسیالیستیو سهرمایهداری پێناسه دهکرا. کۆمهڵه سهرهڕای تایبهتمهندییهکانی که زۆر ههوڵی داوه خۆی دوور بگرێت له بلۆکی سۆڤیهت، بهڵام به دڵنیاییهوه کاریگهریی ئهم جۆره سۆسیالیزمهشی بهسهرهوه بووه. به تایبهت لهبارهی چارتی سازمانیو رێکخراوهییهوه. من وا بیرناکهمهوه که کۆمهڵه دهگمهنو تایبهت ببوبێت لهو رووهوه. ههموو رێکخراوهکانی رۆژههڵاتی ناوهڕاست ئهوانهی که به چهپ پێناسه دهکرێن، به جۆرێک له جۆرهکان شێوازی بهڕێوهبردنی بلۆکی سۆڤیهتیان پێوه دیاره. شێوازی بهڕێوهبردنی سانترالیزمی دێمۆکراتیک ههر ههمان مانای ههیه.
ئهگهر چاوێکیش له مێژووی کۆمهڵه بکهین، ئهم شێوازه ستالینیه رهنگی داوهته له تهشکیلاتهکهیدا. چاو له کێشهکانی سهردهمی هاتنه ئارای فراکسیۆنی کۆمۆنیزمی کرێکاری بکهن، یان ئهم روداوانه که لهم ئاخرانهدا روویان دا. کهواته کۆمهڵهش به قهولی فارسهکان: (تافته جدا بافته) نییه. به بوونی ئهو شتانهش که له سهرهوه باسم کرد، من پێم وایه به هاتنه ئارای کۆمهڵه له کوردستان، کۆمهڵگای کوردستان له رووی گوتاری سیاسیو رۆشنبیرییهوه دابهش بوو. کۆمهڵه توانی به تایبهت ئهو کاته که له ناوهوهی کوردستان بووو تێکهڵی خهڵک بوو، گوتارێکی تازهو شێوازێکی تازه له گوتاری سیاسی له کوردستاندا جێ بخات. نهتهنیا به گوتاری سیاسیی نوێ، بهڵکو ئهو کاته له ناو خهڵکدا بوو، به کردهوه ئهم گوتارهشی تا رادهیهک پراکتیزه دهکرد. کۆمهڵه به کارو چالاکیی خۆی لهو ناوچانه که چالاکی ههبووو به ناوچهی نفوزی کۆمهڵه دهناسران، جۆره گوتارێکی جێ خستووه یان شێوه ژیانێکی به خهڵک فێر دهکرد که جیاواز بوو. ئهگهر کهسیک تهنانهت نهیدهتوانی به زمانێکی سیاسی شتهکان باس بکات، بهڵام به پراکتیک شێوه بانگهشهی بۆ ژیانێک دهکرد که ئهگهر پێناسهی بکهین، له بهرهی چهپدا خۆیان دهبینییهوه. ئێمه به روونی دهبینین که بهرخوردی تهیفی کۆمهڵه به پرسهکانی وهک پرسی ژنان، منداڵان، ژینگه و… ،جیاوازی ههیه. رهنگو بۆیهکی ئینسانیترو پێشکهوتوانهی ههیه.
ههروهک ئاماژهم پێکرد، کۆمهڵه کاریگهریی خۆی له سهر کۆمهڵگای کوردستان داناوه، چ له رووی گوتاری سیاسیو چ له کردهوهشدا، بهڵام سهبارهت به ئاستی سهراسهریی ئێران، من پێم وایه کۆمهڵه ئهو کاریگهرییهی نهبوه که له کوردستان ههیبوو. کۆمهڵه وهکوو جهریانێکی چهپو خۆشناو له ناو چهپی ئێرانیدا ناسراوه (سهرهڕای ههموو پروپاگهنده دوژمنکارانهکان به دژی کۆمهڵه). دهکرێ بڵێین به جێگای ئهوهی کۆمهڵه کاریگهریی ههبێت له سهر ئاستی سهراسهری، بهداخهوه شتهکه پێچهوانه کرایهوه. ههمومان ئاگادارین به نزیکایهتی لهگهڵ چهند جهریان چهپو دواتر دروستکردنی حزبی کۆمۆنیستی ئێران، کۆمهڵه بهرهو ئاقارێکی دیکه رۆیشت. ئێستاش که لهگهڵ ههر لایهنێک قسه دهکهیت، به جۆرێکی دیکه پێناسهی کۆمهڵهت بۆ دهکات. بۆنمونه تهیفی کۆمۆنیزمی کرێکاری پیان وایه ئهوان هاتن کۆمهڵهیان له پوپۆلیزمو ناسیۆنالیست بوون رزگار کردو کردیانه جهریانێکی چهپ.لایهنهکانی دیکه ههر کامهیان شتێکی دیکه دهڵێن.
من خۆم باوهڕم وایه دوای دروست بوونی حکا، کۆمهڵه رهوتی نشوستیو لاوازی دهستی پێکرد. هیچ کام لهو پاساوانهش ههتا ئێستا نهیتوانیوه من به قهناعهت بگهیهنێت که دهیهێنهوه (به لهبهرچاو گرتنی ئهو هۆکارانهش که له سهرهوه باسم کردوه، کۆمهڵه دهیتوانی بهوانهشهوه زۆر به هێزتر بێت، لهوهی که ئێستا ههیه). سهبارهت به گرفتهکان، دهکرێ ئاماژه به پاشهکشهی رهوتی چهپو سۆسیالیستی له ئاستێکی جیهانیدا بکهین ئهویش دوای روخانی یهکێتی سۆڤیهتو کۆتایی هاتنی شهڕی ساردو زاڵ بوونی هێژمۆنی رهوتی سهرمایهداری که به ههموو توانایانهوه کهڕهنای مهرگی سۆسیالیزمیان لێدهدا. بارودۆخی ناوچهکه، کۆتایی هاتنی شهڕی ئێرانو عێراقو ناچار بوونی کۆمهڵه به ئوردوگانشینی. ئهمه له ئاستێکی گشتیدا، بهڵام کۆمهڵێک هۆکاری دیکه ههیه که تایبهته به خودی کۆمهڵه: لهوانه گهنج بوونو کهم ئهزمونی رێبهرانی کۆمهڵهو لاواز بونیان له باری تیۆریهوه. ههر ئهمه وای کرد که مهنسوری حێکمهت توانی زۆر به ئاسانی تیۆریهکانی خۆی (ئهگهر بکرێت به تیوری خۆی پێناسهی بکهین) بسهپێنێت به سهر کۆمهڵهدا. به بێ ئهوهی کهمترین خوێندنهوهی ههبێت بۆ کۆمهڵگای کوردستان. ئاشنانهبونی رێبهرانی کۆمهڵه به مهکاتبی فکری دنیا. ئهوان تهنیا ئهو شتانهیان خوێندبوهوه که حزبی توده وهری دهگێرایهوه سهر زمانی فارسیو دیاره ئهوهش سهری به کوێوه بهند بوو، لهمبارهیهوه قسه زۆرهو بۆ ههر کام لهو هۆکارانه دهکرێ به سهعات قسهی لێ بکرێت.
زاگرۆس پۆست: ههڵوهشاندنهوهی بهشێکی زۆر له رهوته چهپهکان له دوای راپهڕینی گهلانی ئێران له ٥٧، رووخانی بلۆکی رۆژههڵات، ههرهسی ههژموونیی سۆڤیهتو راستڕهویی رهوته چهپهکان له بهشهکانی تری کوردستان تا چهند کاریگهر بووه له سهر پهرتهوازهییو بێهێزیی کۆمهڵه؟ وێڕای زۆربوونی رهوته چهپه کوردییهکان له ههموو کوردستان له دوای 57 بۆچی بهرهیهکی چهپی کوردی پێکنههات؟
جوامێر مارابی: من له سهرهوه ئاماژهم پێدا که کۆمهڵه وهکوو رهوتێکی چهپو سۆسیالیستی ناتوانێ بهدهر بێت له کاریگهرییهکانی بههێزبوون یان لاوازیی چهپ له ئاستێکی جیهانیو ناوچهییدا. سهبارهت به کاریگهریی حزبه چهپهکانی بهشهکانی دیکه کوردستان، دهبێ بڵێم کۆمهڵه لهگهڵ باشووری کوردستان تێکهڵاوی ههبووه. تێکهڵاوی کۆمهڵه یان پهیوهندی کۆمهڵه لهگهڵ بهشهکانی دیکهی کوردستان لهم ساڵانهی دواییهدا به شێوهیهکی بهرچاو دهستی پێکردوه. بێگومان پاشگهز بونهوهی چهند حزب له باشووری کوردستان له چهپبوون، جۆرێک مهیلی بادانهوهی له لای ههندێک له رێبهرانی کۆمهڵه دروست کرد. ئهم مهیلهش لهم ساڵانهی دواییهدا ئیتر به رونی خۆی دهرخست.
من له زۆر شوێنیش باسم کردووه که بهداخهوه ههندێ له رێبهرانی کۆمهڵه نازانن له چ مهوقعیهتێکی مێژوویدا کاری حزبایهتی خۆیاندا قهراریان گرتووه. خهریکن دهقاودهق لاسایی یهکێتی نیشتمانی و حزبه دهسهڵاتدارهکانی باشووری کوردستان ئهکهنهوه. سهبارهت بهوهی که بۆچی به بوونی چهند حزبی چهپ له کوردستان له دوای 57 بهرهیهکی چهپ له کوردستان پێک نههاتوه، دهبێ بڵێم: ئهگهر مهبهست رۆژههڵاتی کوردستان بێت، ئهو کات تهنیا کۆمهڵه بوو. ئێستاش ئهم حزبانه ههمویان سهربه تهیفی کۆمهلهیه. ئهگهر مهبهست ههموو بهشهکانی کوردستان بێت، ئهمه بۆ خۆی گیر و گرفتی تایبهتی ههیه. ئهمهش بۆ خۆی باسێکی زۆر جیاوازه. بهڵام یهک شت که لێره پێویسته ئاماژهی پێ بدهم، ئهوهیه که چهپ به گشتی توشی نهخۆشییهک هاتوه که کهس، کهسی قبوڵ نییه. جیابونهوهو دابڕان له حزبه چهپهکاندا، ئهویش دهکرێ تهنیا له سهر یهک وشه بێت، کارێکی زۆر ئاساییه.
زاگرۆس پۆست: پێشنهکهوتوویی لایهنی تیۆرکی کۆمهڵه له ئێستهدا چ هۆکارێکی له پشتهوهیه؟ دابڕانهکانی ناو کۆمهڵه تاچهند سهرچاوه لهو لایهنهوه دهگرێت؟
جوامێر مارابی: کاتی خۆی کۆمهڵه دروست دهبێت بۆ وهڵامدانهوه به خواستێکی کۆمهڵایهتیو چینایهتی له کۆمهڵگای کوردستان. له دوای ئیسلاحاتی ئهرزی له ئێرانو چینایهتی بوونی کۆمهڵگای ئێران به کوردستانیشهوه، پێویستیی بوونی حزبێکی چهپو سۆسیالیستی که وهڵامدهرو نوێنهری خواستی چینی کرێکارو زهحمهتکێش بێت له کوردستان دێته ئاراوه. کۆمهڵه به دروست، بۆ وهڵامدانهوه بهو نیازه تیوریو ستراتژیو بهرنامهکانی خۆی داڕشت. دواتر چۆنو بهرهو چ ئاقارێک رۆیشت ئهوه باسێکی دیکهیه، بهڵام ئهگهر چاو له پلانو بهرنامهی ئهم ساڵانهی دوایی بکهین، دهبینین کۆمهڵه کهمترین خوێندنهوهی بۆ کۆمهڵگای کوردستان ههیه.
جیابونهوهکانو رکهبهرایهتی حزبی، کۆمهڵهی بهرهو ئاراستهیهک بردووه که به جێگهی وهڵامدانهوه به خواستهکانی کۆمهڵگای کوردستان، پهرچهکرداری بهرامبهر به لایهنهکهی دیکه ههبووه. لایهنێک چاوهڕوانی کردوه بزانێ لایهنی دیکه چی دهکات، ئهویش بۆ ئهوهی بڵێ من وهکوو ئهو نیم جۆره سیاسهتێکی داڕشتوه که هیچ پهیوهندی به خواستی سهردهمی کۆمهڵگای کوردستانهوه نییه. لایهنێکی دیکه کۆمهڵه ههتا ئێستا له ترسی ئهوهی پێی نهڵێن ناسیۆنالیست به پارێزهوه باسی زۆر پرس دهکات. ئهمه له کاتێکدایه که دهبێ لهوه تێبگات که ئهمه ئهرکی ئهوه. ئهمه تهنیا لایهنی سیاسیی کاری کۆمهڵه ناگرێتهوه. ههر له دیپلۆماسیهوه بگره ههتا ناردنهوهی تیمی پێشمهرگه بۆ ناوهوهی وڵات لهم هۆکارهوه سهرچاوه دهگرێت.
زاگرۆس پۆست: پێتان وایه دواجار هێزو ورهیهک له ناوهوهی کوردستان، کۆمهڵه دهکاتهوه به هێزی پلاندانهرو کارای گۆڕهپانی خهبات، یا ئیرادهیهک له ناو خودی کۆمهڵهوه دروست دهبێتو ئهو ئهرکه دهگرێته ئهستۆ؟ له ههر حاڵهتدا، ئهرکی نهوهی نوێی ناو کۆمهڵه چۆن ههڵدهسهنگێنن؟
جوامێر مارابی: من پێم وایه سهرهڕای ئهوهی که کۆمهڵه ماوهی چهند ساڵه رهوتی روو له کزی خۆی تێپهڕ دهکاتو ئێستاش لهو دۆخهدا دهژی، بهڵام هێشتا زهرفیهتو توانایی ئهوهی ههیه ببێته هێزێکی کاریگهرو مهیدانی خهبات به دهستهوه بگرێت. چ له ناوهوهی کوردستانو له دهرهوهو له ناو ریزهکانی کۆمهڵهش (به ههموو باڵهکانیهوه) خواستی یهکگرتنهوهو پێداچونهوه به کهمو کوڕێیهکان بههێزه.
کۆمهڵه خاوهن چهند دهیه خهباتهو خاوهن ههزاران گیانبهختکردوه. کۆمهڵه مێژوویهکی بۆ خۆی دروستکردوهو ئهم مێژوهش به ئاسانی به دهست نههاتوه. ههر بۆیه به پشتبهستن بهو پێشینهو رهچاو کردنی سیاستی دروست، زۆر به هێزتر بێت لهوهی که ئێستا ههیه. یهکێک له گرفتهکان ئهوهیه که ئێستا چهند حزب به ناوی کۆمهڵه کار دهکهنو ههر کامهشیان بۆ پاساوی جیابونهوهکان شێوه سیاسهتێکیان گرتۆته پێش که خهڵکی کوردستانی توشی سهرلێشێوان کردوه. کۆمهڵه به بێ پێداچونهوهی به کهمو کورێیهکانو راستکردنهوهی ههڵهکان ناتوانێ ببێته ئهو کۆمهڵه که خهڵک چاوهڕوانییان لێێ ههیه. کۆمهڵه دهبێ دڵنیا بێت بۆ ههتا ههتایه ناتوانێ له سهر ئهساسو حیسابی رابردوو بژی.
ئهگهر قسهی نهبێت بۆ وتن له ئێستاو وهڵامدهری نیازهکانی کۆمهڵه کوردستان نهبێت، به دڵنیاییهوه زیاتر و زیاتر تهریک ئهکهوێتهوه. له ئاکامدا خهڵکی کوردستان حزبی خۆیان دروست ئهکهنو له دهوری کۆدهبنهوه. بوونی حزب یانی وهڵامدانهوه به خواستی کۆمهڵگ. ئێمه دهبێ فێر ببین که حزب ئامانج نییه، بهڵکو ئامرازه، کاتێک که ئهم وهسیله کاریگهریی نهما ئیتر خودبهخود دهچێته پهراوێزهوه. نهوهی نوێ سهرهڕای ئهوهیه که رێز له خهباتو تێکۆشانی تێکۆشهرانی کۆن دهگرێتو له ئهزمونهکانیان کهڵک وهردهگرێت، دهبێ خاوهن ئیرادهی خۆی بێت. نهوهی نوێیه که لهگهڵ رۆحی سهردهم ئاشنایه. ئهوه له خواستهکانی کۆمهڵگاو نهوهی نوێ تێدهگات. ههر بۆیه نابێ له پهراوێزدا بێت. دهبێ به کارو چالاکیو لهسهر خهت بوونو خۆ تهیار کردن به تیورو خوێندنهوه خۆی ئاماده بکات که ئهرک وهئهستۆ بگرێت. نهوهی نوێ نابێ نهوهیهکی دهستهمۆو گوێلهمست بێ. نهوهی نوێ دهبێ بهرژهوهندییه باڵاکان بخاته پێش بهرژهوهندی تهسکی حزبیو تاکهکهسییهوه.
ئهگهر چاوێک له دنیا چالاکی سیاسیدا بخشێنین که ئێستا به زۆر کاری راگهیاندنو رۆشنگهرییه، دهبینین که نهوهی نوێ لهو مهیدانهی خهباتی سهردهمدا زۆر ئهکتیڤه. ئهمه بۆ خۆی زۆر دڵخۆشکهره. به کورتی نهوهی دهبێ وهکوو خوێنێکی تازهو ئوکسیژنێکی تازه خۆی ئاماده بکات که له دهمارهکانی حزبدا بکهوێته جهریانو نهوهی رابردووش دهبێ ئهو دهرفهت فهراههم بکهن. ئهم لهشه که حزب بێت، پێویستی به خوێنی تازهو ههوای تازه ههیه. ئهگهر وا نهکهین ئهم لهشه رهوتی فهرسوده بوونی خێرایهکی زیاتر به خۆیهوه ئهگرێت. کاتێک باس له نهوهی نوێو خوێنی تازه دهکرێت، مانای ئهوه نییه ههر کهسێک به تهمهن گهنجتر بوو ههڵگری ئهو تایبهتمهندییه که باسم کرد. ئێستا دیاردهیهک له حزبهکاندا سهری ههڵداوه، ئهویش ئهوهیه که کهسانێکی پاوانخواز خهڵکانێکی گهنج له دهوری خۆیان کۆدهکهنهوهو دهیانبهنه سهرهوه. ئهم جۆره گهنجانه دهستی درێژکراوی ههمان کهسانی پاوانخوازن که پاوانخوازهکان ژستی نوێگهرییان پێوه دهگرن.