زاگرۆس پۆست
فه‌لسه‌فه له هه‌رێمی کوردستان ئه‌و بواره‌یه که په‌یوه‌ندی به هیچه‌وه نیه. جۆرێکه له میتافیزیکیا، به باسی ئه‌م و ئه‌و؛ شه‌ڕ له گه‌ڵ ئه‌م و باوه‌شکردن به ئه‌ودا، خۆی خه‌ریککردوه. به‌ڵام له ڕاستیدا بیرکردنه‌وه‌ی فه‌لسه‌فی، که له هه‌رێم بوونی نیه، شێوازێکی قووڵی بیرکردنه‌وه‌یه که ده‌كرێت گشت بوارێکی ژیان له خۆی بگرێت. هه‌موومان ده‌زانین که رۆڵان پارت هه‌وڵی ئه‌وه‌ی دا که فاشن، نمایشی جلوبه‌رگ، بکاته که‌ره‌سته‌ی فه‌لسه‌فه، ژیژاک به‌ئه‌‌وه‌وه نه‌وه‌ستا سنوری تێپه‌ڕان بۆ شته پیس و پۆخڵه‌كانیش. له سه‌ره‌تای مانگی دوانزه‌ی ئه‌مساڵ بۆ ماوه‌ی دوو رۆژ رێکخه‌ری ۆرکشۆپێکم له گه‌ڵ فۆلکه بێرنادۆت ئه‌کادیمی، که سه‌ر به وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی وڵاتی سویده، ده‌رباره‌ی نه‌وت و په‌یوه‌ندی هه‌رێم و به‌غدا له چوارچێوه‌ی فیدراڵیزمدا.
فه‌لسه‌فه به شێوه‌یه‌كی چڕ ئاماده‌یی هه‌یه له ۆرکشۆپه‌که‌دا. ئه‌و چه‌مکه فه‌لسه‌فیه‌ی که به‌كاری ده‌بین میتافۆری ماڵه. ماڵ ئه‌و جێگایه‌یه که ڕه‌هه‌ندی فیزیکی، جوگرافی، کۆمه‌ڵایه‌تی، ئاسایش، ئابوری، سیاسی، بوون، به‌شداربوون، ئاماده‌بوون و زۆر ڕه‌هه‌ندی تری هه‌یه. چه‌مکی ماڵ له بیری فه‌لسه‌فیدا جێگایه‌كی زۆر به‌رفراوانی داگیرکردوه. ماڵ وه‌ك جێگایه‌ك بۆ نیشته‌جێبوون، چۆن ده‌توانێت رۆحێکی بێ ماڵ له خۆی بگرێت، ئه‌مه پرسیاری هێگڵه له فه‌لسه‌فه‌ی مێژوودا. ئه‌وه‌ی نه‌گبه‌تیه لای کورد ئه‌وه‌یه که کورد رۆحێکی جێگری هه‌یه له بێئاگاییه‌كی زۆردا به‌رامبه‌ر به ماڵ. ماڵ له هیچ ڕه‌هه‌ندێکی ئه‌و ڕه‌هه‌ندانه‌ی سه‌ره‌وه که باسمان کرد لای مرۆڤی کورد بونی نیه. سه‌رچاوه‌ی ئه‌م نه‌گبه‌تیه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و رۆحه ده‌سته‌مۆیه‌ی که مرۆڤی کورد هه‌یه‌تی. به‌ڵام با زۆر له کرۆکی بابه‌ته‌كه دوور نه‌كه‌وینه‌وه. پرسێک که له بیست ساڵی ڕابوردوودا رووبه‌رووی ئێمه بوه‌ته‌وه، به‌ڵام هێشتا به قووڵی ده‌رکمان پێنه‌كردوه، ئه‌وه‌یه که ئێمه ده‌مانه‌وێت چ ماڵێک بونیادبنێین، چۆن داهات و سه‌رچاوه‌کانی ئه‌م ماڵه دابه‌شبکه‌ین، ئه‌ندامه‌كانی چ په‌یوه‌ندیه‌كیان له گه‌ڵ یه‌کتردا هه‌بێت. ئایا ده‌مانه‌وێ ماڵێکی سه‌ربه‌خۆ بۆ خۆمان دروستبکه‌ین، له رێگا جیاواز‌‌کانه‌وه، نه‌ك ته‌نها له رێگای جیابونه‌وه‌وه، به‌ڵکو له رێگای خۆجیاکردنه‌وه‌وه له رێگای که‌لتور و ئابوری و کۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه، یان نه‌خێر. له ۆرکشۆپه‌كه‌دا ئێمه قسه له سه‌ر ئه‌وه‌ده‌كه‌ین که چۆن که‌سه جیاوازه‌كانی ناو ماڵی کوردی هه‌ست بکه‌ن که خاوه‌ن دیدی جیاوازن، به‌ڵام له چوارچێوه‌ی ماڵه‌كه‌دا ناچارن ببنه خاوه‌ن یه‌ک دید له به‌رامبه‌ر ئهویتری عهرهب. لێره‌دا پرسی سه‌ره‌كی ئه‌وه‌یه ئایا عهرهب له ماڵدایه له گه‌ڵ تۆدا، یان هاوماڵ، دراوسێیه؟ ئایا عه‌ره‌بی ئه‌ویتره؟ دونیای بیری کوردی به زۆر شێواز بۆ عهرهب خه‌سیوه. هیچ شتێک له ناو کورددا هێنده‌ی عهرهب په‌رستی به‌رفراوان نیه. کورد کاتێک هه‌ست به کهمی ده‌كات له به‌رامبه‌ر عه‌ره‌بدا، کاتێک نۆکه‌رایه‌تی بۆ ده‌كات، کاتێک لێی ده‌پاڕێته‌وه، کاتێک که‌لتوره‌كه‌ی پیاده‌ده‌کات، کاتێک لاسایی ده‌کاته‌وه، ئهوا هه‌ست به ئه‌وه ده‌کات که لێبورده و سنگفراوانه. یان به مانایه‌كی تر هه‌موو ئه‌و خه‌سڵه‌ته نهخۆشانه وه‌ک فه‌زیڵه‌ت ده‌بینێت له خۆیدا. که‌واته په‌یوه‌ندی کورد به عه‌ره‌به‌وه په‌یوه‌ندیه‌كی نه‌خۆشانه‌یه. ئایا چۆن له ماڵێکدا ئه‌م په‌یوه‌ندیه نهخۆشانه ده‌گوزه‌رێت؟ چۆن ده‌توانێت فه‌راهه‌م بێت؟ ئه‌وه‌ی شایانی باسه، ئه‌م ۆرکشۆپه یه‌که‌م ۆرکشۆپ نیه، به‌ڵکو چه‌ند ۆرکشۆپێکی تر پێشتر سازکراوه. به‌ڵام هه‌میشه کاتێک عهرهب و کورد تێکه‌ڵکراون و عه‌ره‌به‌كان هه‌وڵی سوکایه‌تی و ئیهانه و جنێویان به کورد داوه، له ئه‌‌نجامدا ۆرکشۆپه‌كه گۆڕاوه بۆ ده‌مه‌قاڵه‌ی بازاڕی. بۆیه له سه‌ر پێشنیاری من، بریاڕماندا کورد له هه‌ولێر به جودا، عهرهب له به‌غدا به جودا، پاشان نیوه‌ی هه‌ر لایه‌ك له ده‌ره‌وه‌ی عێراق به‌یه‌ك بگه‌یه‌نین. ئه‌وه‌ی بۆ من گرنگه له هه‌مووی زیاتر روونکردنه‌وه‌ی دیدی کوردیه ده‌رباره‌ی چۆنێتی بونیادنانی ماڵی خۆی، چۆنێتی رووبه‌رووبونه‌وه‌ی ئهویتری دوژمن و دراوسێ و هاوسێ ماڵ. له هه‌مانکاتدا فێربوونی هونه‌ری دانوستان له گه‌ڵ خۆیدا و له گه‌ڵ ئهویتردا. ئه‌مانه هه‌موو ڕاسته‌وخۆ په‌یوه‌ستن به نه‌وته‌وه، چونکه ئه‌وه نه‌‌وته که سه‌رچاوه‌ی داهاته، که سه‌رچاوه‌ی پاره‌یه. پاره یه‌كێک له هه‌ره ئاڵۆزترین مه‌تریاڵ و چه‌مکه‌كان له دونیای ئه‌مڕۆدا، به تایبه‌ت له گه‌ڵ زیاتر شلبوونه‌وه‌ی دونیا و باڵاده‌ستبوونی ئابوری دارایی له به‌رامبه‌ر ئابوری شمه‌كدا.
چۆن کورد ده‌توانێت له گه‌ڵ خۆیدا بدوێت، پاشان وه‌ک خۆی له گه‌ڵ ئهویتردا بدوێت. ئه‌م دوو پرۆسه‌یه که کورد هێشتا فێری نه‌بووه بڕبڕه‌ی پشتی سیاسه‌تکردنه له دونیای کوردیدا. گرنگی ئه‌مه له‌وه‌دایه که ئێمه چۆن یه‌كتر ده‌بینین، کێ به خاوه‌ن ماف و کێ به بێ ماف ده‌بینین، ترسمان چیه به‌رامبه‌ر یه‌كتر. چۆن ده‌توانین له گه‌ڵ یه‌كتردا بژین. ئه‌گه‌ر ئێمه ده‌توانین له ئهویتری عهرهب جودابینه‌وه، هه‌رچه‌نده ئه‌گه‌ر بشتوانین له رووی جوگرافی و فیزیکیه‌وه له عهرهب جودابینه‌وه ئهوا سه‌ده‌ی پێویسته هه‌‌تا له که‌لتور و ئه‌خلاق و به‌هاو نه‌رێتی عهرهب جودابینه‌وه.
من که له سه‌ره‌تادا ده‌دوێم به خه‌یاڵێکی هایدگه‌ریانه‌وه قسه ئه‌که‌م، ئه‌و فه‌یله‌سوفه‌ی که هێنده خۆشم ناوێت. هایدگه‌ر وه‌ك بیرمه‌ندێکی ناسیونالیست له پاش جه‌نگی جیهانی دووه‌م، له وه‌ڵامی بۆ قه‌یرانی کهمی شوێنی نیشته‌جێبوون له ئه‌ڵمانیای ئه‌و کاته، وتاره به‌ناوبانگه‌که‌ی نوسی به ناوی Building Dwelling Thinking ؛ بونیادنان، نیشته‌جێبوون، بیرکردنه‌وه، که تیایدا هایدگه‌ر کۆمه‌ڵێک پرسیاری فینۆمینۆلۆژی گرنگ ده‌وروژێنێت ده‌رباره‌ی په‌یوه‌ندی ئه‌و سێانه. هایدگه‌ر ده‌ڵێت ته‌نها کاتێک که ئێمه توانای نیشته‌جێبونمان هه‌یه، ته‌نها ئه‌و کاته ده‌توانین بونیادبنێین. به‌م پێیه ئێمه‌ی کورد له میانه‌ی پرۆسه‌ی هه‌وڵدان بۆ سه‌پاندنی بونمان ده‌بێت بونیادنانمان، نیشته‌جێبونمان، بیرکردنه‌وه‌مان پێکه‌وه گرێبده‌ین.
ئه‌وه‌ی پێویسته بیڵیم ئه‌وه‌یه که په‌رله‌مان زیاتر له هه‌موو شوێنێک ده‌بێت شوێنی بیرکردنه‌وه‌بێت. ته‌نها له رێگای بیرکردنه‌وه ده‌توانرێت یاسا و رێسای باش بۆ قه‌یرانی قوڵ دابڕێژرێت که ببێته هۆی مۆدرێنکردنی دونیای ئێمه. په‌رله‌مان گه‌ر به فه‌ره‌نسی یانی شوێنی قسه‌كردن، ئهوا نابێت شوێنی قسه‌ی بازاڕی بێت، به‌ڵکو بیری قووڵ که بارتاقه‌ی خه‌مه قوڵ و قه‌یرانه گه‌وره‌کانی ئێمه بێت. دیاره په‌رله‌مان له ئاگایی تاکی کورددا، له نێو کایه‌ی سیسته‌می سیاسی هه‌رێمدا به‌م شێوه‌یه نه‌ناسراوه. ئه‌وه‌شی مایه‌ی دڵته‌نگیه ئه‌وه‌یه که ڕه‌خنه‌گرتن له‌م ده‌زگایه دیسانه‌وه بارتاقه‌ی که‌موکورتیه‌كانی نیه. بۆیه په‌رله‌مان وه‌ك باڵه‌خانه (که مۆدێلێکی ئه‌ندازیاری ئه‌‌وروپای رۆژهه‌ڵاتیه، که تیایدا په‌رله‌مان رۆڵێکی په‌سیوی بینیوه)، وه‌ك شوێن، وه‌ك فه‌زای بیرکردنه‌وه نه‌بوه‌ته جێگای ڕامان و له ئه‌‌نجامدا وه‌ك جێگایه‌كی له‌و شێوه هه‌ڵناسوڕێت. گۆڕینی په‌رله‌مان له عه‌قڵی تاکی کورده‌وه ده‌ست پێده‌كات؛ که ئه‌و جێگایه چیه؟ جێگای له سیسته‌می سیاسی کوردیدا له کوێدایه، ده‌بێت له کوێدابێت؟؟ دۆخی چۆنه؟ ده‌بێت کێی بۆ بڕوات؟
