زاگرۆس پۆست
كه‌ركووك له مێژوودا:
ئه‌و جۆره‌ی كه ٢٦٠٠ ساڵ پێش زایینی سومێرییه‌كان نووسیویانه كه‌ركووك هه‌ر له مێژه‌وه له ناوچه‌ی باباگۆر گۆر بۆ ئاگره هه‌تاهه‌تاییه‌كه‌ی به ناو بانگ بووه.
ساڵی ١٩٢٣ به شوێن بارانێكی قورس لایك له داوێنه‌ی ته‌پۆڵه‌كه ی ناو شاره‌كه ده‌خزێت و ٥١ ته‌خته كه له سه‌ده‌ی دووهه‌می پێش زایینی نووسرابون خسته ده‌ره‌وه.
له بان ئه‌م ته‌خته‌گه‌ره‌وه نووسراوه كه ٢٠٠٠ساڵ پێش زایینی له پای ئه‌م ته‌پۆڵه له قه‌راخی ڕۆخانه‌ی خاسه شارێك به نێوی ئورابوخا بینا كرابوو.
هێندێ سه‌ر چاوه نیشان ئه‌ده‌ن كه بابۆلییه‌كان(سومێرییه‌كان) بوون كه ئه‌م شاریانه ناو نراوه‌ته ئۆرابۆخا(به نێوی یه‌كێك له پاتشاهه‌كانی خۆیانه‌وه) . به‌ڵام ئاشوورییه‌كان ناوچه‌كه‌یان دابڕ كرد ناوه‌كه‌یان گۆڕاوه‌و كردویانه به ئه‌ره‌وا.
پاشان ئه‌ره‌وا به‌ره به‌ره له ناو ده‌م دانیشتووانی كه‌ركووك ده‌گۆرگێته عه‌ره‌فه.
عه‌ره‌فه ئێستا نێوی گه‌ڕه‌كێكی گه‌وره یه له باكوور-ڕۆژهه‌لاتی شاری كه‌ركووكه‌وه.
تێ بینیك له سه‌ر وشه‌ی كه‌ركووك:
ئه‌وجۆره‌ی كه له سه‌ر ناو چاوه‌كانی سومێرییه‌وه هاتووه سومێرییه‌كان به كه‌ركووكیان ده‌وت ،،كار كۆك،، واته كاری تواو وڕێك و پێك.
به‌تلیمووس(كلۆدیوس به‌تلێمی) ژۆگرافیانووسی ڕوومی له كه‌ركووك به (كوركوا) ناو ده‌بات.
یاقوت ئه‌ل حه‌موی(١١٧٩-١٢٢٩) له ناو كتێبێكیا كه‌ركووك به (كه‌ركووك )نێو ده‌بات.
به لای خۆمانه‌وه جار جارێ كه‌ركووك به باباگۆڕگۆڕیچ ناو ئه‌به‌ین.
به پۆخته بڵێم كه‌ركووك له كاركووك یان كوركوا هاتووه كه هه‌ر سێ نێوه‌كه كوردین.واته ئه‌م شاره به ده‌ستی كورده‌كان له هه‌زاره‌ی سێهه‌می پێش زایینیا دروست كراوه.
قه‌ڵای كه‌ركووك:
قه‌ڵایكه كه كه‌وتووه‌ته ناوه‌ندی شاری كه‌ركووك له بان ته‌پۆڵه‌یكه‌وه.
كۆڵینه‌وه‌كانی قه‌لاكه هێندێ ئاسه‌واری خستووه‌ته ده‌ره‌وه كه هی ده‌ورانی سومێرییه‌كانه.
سه‌ر چاوه‌كانی ئاشووری ده‌ڵێن كه ئه‌م ئاسه‌واره بریتییه له په‌رستگه‌ی خودا ئه‌داد كه له ده‌ورانی پاتشای سومێرییه‌كان، نابوشوودونوسوور(٥٦٢-٦٠٥ پێش زایینی) دروست كراوه.
به بێ گۆمان سومێرییه‌كان قه‌ڵاكه‌یان دروست كردووه. به‌ڵام ئاشوورییه‌كان نه‌وژه‌نیان كردووه‌و هێندێ گۆڕانكاریچیان تێا كردووه.
وا دیاره كه داستانی نه‌وژه‌ن كردنی ئه‌م قه‌ڵایه به ده‌ست ئاشوورییه‌كان هه‌ڵ ئه‌گه‌ڕێته‌وه بۆ یاخی بوونی یه‌كێك له فه‌رمانده‌كانی له‌شكه‌ری ئاشووری به نێوی ،،مازێین ئه‌ریاق ،،. پاتشای ئاشوور ، ئاشوور ناسیرپاڵ ٢ له ،،كریامی \ باجرمی،، كه شوێنێكه له نیوان زابی بووچك و شاره‌زوورا دایده‌به‌زێنێ و فه‌رمانده‌یكی دیكه به نێوی ،،كه‌رمی،، جێنشینی ده‌كات. ده‌ستووری پێ ده‌دات كه قه‌ڵایك له ،،كورا \باجرمی،، له ناوچه‌ی كه‌ركووكا دروست بكات. ئه‌ویچ قه‌ڵاكه‌ی كه‌ركووك نه‌وژه‌ن و گه‌وره گه‌كاته‌وه.
ئاشوورناسیرپاڵ٢فره‌تر له هه‌زار كه‌س له كه‌س وكاری خوی نیشته‌جێ قهڵاكه ده‌كات. قهڵاكه ده‌بێته یه‌كێك له ناوه‌ندگه‌لی به‌رگری سه‌ربازی ئاشوورییه‌كان. چه‌ندین سه‌ده به شوێن دروست كردنی قهڵاكه ئیسكه‌نده‌ری مه‌قدوونی له ساڵی ٣٣١ی پێش زایینی به شوێنه ئه‌وه‌ی كه له هه‌ولێرا داریوش٣ پاتشای هه‌خامه‌نشییه‌كانی تێده‌شكێنێ، ده‌چێته كه‌ركووك و چه‌ندین ڕۆژ تێدا ده‌مێنێته‌وه و ده‌ڕوێته دیتنی قهڵاكه. به شوێن ئه‌وه‌دا ئیسكه‌نده‌ر ده‌چێته بابل و هه‌ر له وێدا له ساڵی ٣٣٢ ده‌مرێ.
به شوێن مه‌رگی ئیسكه‌نده‌ر ، فه‌رمانده‌كانی ئیمپراتورییه‌كه‌ی له نیوان خۆیاندا دابه‌ش ده‌كه‌ن .سێلۆكۆس كه ئه‌وكاته فه‌رمانده‌ی كه‌ركووك ئه‌بێت ده‌ست ده‌كێشێته بان به‌شی ئاسیایی ئیمپراتورییه‌كه‌ی ئیسكه‌نده‌را وله ساڵی ٣١٩-٣١١ ئیمپراتوری سێلۆكی پێك دێنێت كه به سه‌ر ڕۆژهه‌ڵاتی نیوه ڕاست له سوورییه هه‌تا هیند حكومه‌ت ده‌كا.
سه‌ر چاوه‌گه‌لی مێژویی ده‌ڵێن كه سێلۆكۆس به شێوه‌یكی گرینگ قهڵاكه نه‌وژه‌ن و گه‌وره ده‌كاته‌وه.شووره‌یك به ده‌وریا ده‌كێشێ كه ٧٢ بۆرج و دوو ده‌روازه‌ی هه‌بووه. له بان ده‌روازه‌ی یه‌كمی نوسرابوو : ده‌روازه‌ی پاتشا، له بان ده‌روازه‌ی دووهه‌مییه‌وه نووسرابوو ده‌روازه‌ی ،،تووتی ،، كه نێوی فه‌رمانده‌ی قهڵاكه بووه.
له ناوه‌وه قهڵاكه به سه‌ر ٧٢ ڕێگا دابه‌ش كرابوو.له ناو قهڵاكه خانوی نشینگه‌هی به ئه‌ندازه‌ی پیویست بو كاركه‌رانه‌كه‌ی دروست كرابوو .به ده‌ور شووره‌كه خێڵی ئه‌و كه‌سانه‌ی كه له نا و قهڵاكه ده‌ژیان خانوی نشینگه‌هییان بۆخۆیان دروست كردبوو. ئه‌م ماڵگه‌ره ئه‌ونده فره بوون كه وه‌كوو شارێكی لێ هاتبوو. نێوی شاره‌كه‌یان نرابووه كه‌رخی سێلۆكی یان شاری سێلۆكی. ته‌خته‌یك به زمانی ئارامی دۆزراوه‌ته‌وه كه له بانییه‌وه نووسراوه،، كه‌رخاد ماڵی سێلۆكی،،.
به شوێن مه‌رگی سێلۆكۆس ئاژاوله كه‌وته نیوان ئه‌و كه‌سانه‌ی كه ده‌یان ئه‌ویست ببنه جێنشینی. به دووای ململه‌كانێكی زۆرا ئانتیوش له ساڵی ٢٥٦ پێش زایینی جێ باوكی ده‌گرێته‌وه. به‌ڵام سێلۆكی به هۆی شه‌ڕ له گه‌ڵ ڕۆمییه‌كانا به‌ره به‌ره به‌ره‌و كزی ده‌ڕوێت.ئه‌شكانییه‌كان له‌م كزییه كه‌ڵك وه‌ر ده‌گرن بۆ دامه‌رزاندنی ده‌سه‌ڵاتی خۆیان به سه‌ر ئێرانا.
كه‌ركووك هه‌تا سه‌ده‌ی چووارده‌هۆمی زایینی ده‌ورانێكی پڕ له ئارامی و ئاوه‌دانی و فراوانی ڕابگارد. له ساڵی ١٣٩٣ ته‌یموری له‌نگ هێرشی بردووه‌ته سه‌ر قهڵاكه و تاڵنی كردووه .
یه‌كێك له شاكارگه لی میعماری ناو قهڵاكه ئه‌ڵێن كلیسای سووری قه‌ڵاكه‌یه كه به موزاییكی پێش ئیسلامی ڕازابووه‌وه.
دیوارێ كه ئه‌مڕۆ به ده‌وریا كێشراوه له ده‌ورانی عوسمانییه‌كانا دروست كراوه.
گۆڕستانی ئه‌م قه‌ڵایه گۆڕی په‌یامبه‌ر دانیالی تێدایه.
سه‌ر چاوه
wikipédia
divers articles publier sur le net
٢٠١٥-١٠-١٠
