زاگرۆس پۆست
(جامی جیهانی2014 )
له باتی فوتباڵ به زمانی کوردی ” تۆپی پێ ” * دانراوه. ئایا تۆپی پێ ته‌رجومه‌ی پڕاوپڕی وشه‌ی فوتباڵه ؟ گاڵته‌یه‌کی ئیتالیایی هه‌یه که ده‌ڵێت : وه‌رگێڕ خائینه ! وه‌رگێڕان شاکاری هونه‌ری و ده‌سه‌ڵاتی زمان زانی و زمان ناسی ده‌وێت . بۆیه لهم وتاره‌دا له باتی تۆپی پێ، فوتباڵم به گونجاو تر زانیوه . لهم ڕۆژانه‌دا، وڵاتی بڕازیل ، میوانداری له یاریزانه چالاکه‌کانی وڵاتگه‌لێک ده‌کات که له یاری فوتباڵدا له وانی تر ئازاترن . له سه‌ده‌ی 21 دا، یاری فوتبال وه‌ک ئامێرێکی هه‌ستیار و له خزمه‌ت ئامانجه ئابوری، سیاسی، کۆمه‌ڵایه‌تی و تکنیکیه‌کاندا ده‌ور ده‌گێرێت و هه‌ڵبژێردراوه . ئورگانێک به ناوی ” فیفا” * به‌ر پرسی یاری فوتباڵه، که هه‌ر چوارساڵ جارێک کێ به‌رکێ نێوان وه‌رزشوانانی فوتباڵ ڕێک ده‌خات . سه‌رجه‌م32 تیمی فوتبال به‌شداری ئه‌م دیداره نێو نه‌ته‌ویی و ئاکسیونه ده‌که‌ن ، که چوار تیمیان له ئاسیا و پێنج تیمی تریان له ئافریکاوه ،به پێ ئاستی لیهاتوویی و توانای ورزشوانان هه‌لبژێردراون . له وڵاتانی ئوروپا و ئامریکاوه ژماره‌ی تیمه‌کان گه‌لێک زۆرتره و ئاستی توانایی و چالاکیان به‌رزتر و هه‌ڵسوراوتر و فورمی له‌شیان ئاماده تر و سه‌رنج ڕاکێش ترن . له ماوه‌ی جامی جیهانی ، یاریزانه‌کان شاکاری هونه‌ری، تاکتێکی گونجاو و ئاستی به‌رزی توانای مرۆڤ نیشان ده‌ده‌ن . ئه‌گه‌ر دوو تیپ له ماوه‌ی 90 ده‌قیقه و ههندی جار 120 ده‌قیقه یاری؛ نه‌توانن شکست و سه‌رکه‌وتن مه‌علوم که‌ن ئه‌وا چاره‌نوسی یاریه‌که له ئه‌ستۆی، کارزان ترین یاریزانی هه‌ر تیپ و دوو گوڵپارێز ده‌که‌وێت . گوڵپارێز وه‌ک فریادڕه‌سێک ، ده‌توانی تیمه‌که له شکست ده‌رباز بکات وسه‌رکه‌وتن مسۆگه‌ر کات . سێ تیپ له نێوان هه‌موو تیپه‌کاندا، که‌ئاستی به‌رزی گورجو گۆڵی، لیهاتوویی، شا کاری هونه‌ری، چالاکی ،به‌ر خودان ، تاکتیک و پلانی جوان،لوتکه‌ی به‌رزی هاوکاری ،پاسی دروست، کونتڕۆلی چاک و شووتی دروستی فوتباڵیان هه‌یه و،که‌مترین گوڵیان لێ دراوه دیاری ده‌کرێن. تیمی یه‌که‌م جام و میدالیایی ئاڵتون ، تیمی دووهه‌م میدالیای زێو و تیمی سێهه‌م میدالیای بوڕونز وه‌ر ده‌گرێت .
کرێکارانی هیندی وفوتباڵ !
ده‌ڵێن یه‌که‌م جار کرێکارانی هیندی که کاره‌که‌یان ته‌واو بووه، له کۆڵانه‌کانی خۆیان به تۆپ یارییان کردووه و؛ لهم کاته‌وه گه‌رای وه‌رزشی فوتباڵ له ناو کۆمه‌ڵگاکان دانراوه . له پاڵ تاڵانی بێ ڕه‌زای وڵاتی هیند له لایه‌ن ئینگلیزیه‌کانه‌وه؛ وه‌رزشی فوتباڵیشیان ، به‌و جۆره که له هیند باو بووه بۆ دووڕگه‌ی بریتانیا و ئوروپا گواستوه‌ته‌وه. پاشان له پێڤاژه و گوزه‌ر‌ی زه‌مان فوتباڵ گه‌شه‌ی کردوه و تا ئه‌مڕۆ هاتوه . ئێستا فوتباڵ له خزمه‌ت به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی تاقم و توێژێکی نوخبه‌ی کۆمه‌ڵگای جیهانیه . ته‌ئسیر و کاردانه‌وه‌ی چاک و خراپی فوتباڵ له سه‌ر کۆمه‌ڵگا، ئاستی جۆراوجۆرای هه‌یه . له چه‌ند بواردا ئه‌م ئامێره‌یان ، خستوه‌ته گه‌ڕ و خه‌ریکه ؛ ده‌بێته جێ نشینی بانکه‌کان و کارتیله‌کان . وه‌رزشی فوتباڵ خۆی له خۆیدا، یارییه‌کی پڕ جۆش و خرۆش ، بزوێنه‌ر و هه‌ستیاره. ژماره‌ی بینه‌رانی به نیسبه‌ت وه‌رزشه‌کانی تره‌وه ، گه‌لێک فره تر و زۆر تره . فاکتوری فه‌رهه‌نگی ،کولتوری، ئابوری و سیاسی له په‌ره پێدانی ئه‌م وه‌رزشه ، ده‌ور ده‌بینن . جگه له که‌ش و هه‌وا‌ی نه گونجاوی سروشتی وه‌ک ناوچه سارده‌‌کانی نزیک قوتبی باکوور و هه‌رێمه گه‌رمه‌کانی نزیک ئیستوا و که‌مته ر‌خه‌می ههندی له وڵاتانی جهان ، ئه‌گێنا له باقی وڵاتانی دونیا ، پێشوازی ، به‌شداری و بینه‌ری هه‌تا بڵێ زۆره و له وشکان نایه‌ت .
خاڵه باش و به هیزه‌کانی یاری فوتباڵ :
یاری فوتباڵ ،زه‌مینه و به‌ستینی له بار بۆ هاو کاری، یه‌کگرتن و ته‌بایی ئاماده ده‌کات وبه گشتی ناهێلێت بیری ناسیونالیزم، شوڤینیزم و ڕاسیزم گه‌شه ی فراوان بکات . فوتباڵ سلامه‌تی، له‌ش ساغی و ته‌ندروستی به‌شێکی زۆری جه‌ماوه‌ری خه‌ڵک گارانتی ده‌کات . ده‌توانی ڕێژه‌یه‌کی به‌ر چاو له منداڵان ، گه‌نجان و گه‌وره‌ساڵان به‌ره‌و مه‌یدانی یاری ڕاکێشیت . ژماره‌یه‌کی زۆر له پێناو و هه‌ڵسوڕانی فوتباڵ ئێش ده‌که‌ن و به‌م یاریه‌وه خه‌ریکن؛ که له واقیعدا بۆ کۆمه‌ڵگا ئێش و کاری خولقاندووه و تا ڕاده‌یه‌کیش بیکاری چاره سه‌ر کردووه . هۆبی و ته‌فریحێکی شادی هێنه‌ره که له بواری پسیکۆلۆژی و نه‌فسیه‌وه ، یارمه‌تیده‌ری مرۆڤه‌کانه . فوتباڵ ڕاسته‌وخۆ ده‌توانی له سه‌ر شارۆمه‌ندانی گوند، شارۆجکه و شاره‌کان کاردانه‌وه‌ی پۆزیتیڤی هه‌بێت و ڕێژه‌یه‌کی به‌ر چاو له شارۆمه‌ندان له گیرۆده بوون به ماده هۆشبه‌ره‌کان دوور ده‌کاته‌وه . ئه‌و که‌سانه‌ی که یاری فوتبال ده‌که‌ن، مه‌یل و ئاره‌زویان له پێناو گیرۆده بوون ، به ماده سڕ که‌ره‌کان یا هه‌ر نیه ، یا فره که‌مه و یا ئاستێکی نزمی هه‌یه . وه‌رزشوانان له سلامه‌تی نیسبی به‌هره‌مه‌ندن و بۆیه کڕین ، مه‌سره‌فی ده‌رمان و دیداری دوکتوریان که‌م ده‌بێته‌وه و ناڕاسته‌وخۆ ” ده‌سه‌ڵاتی کڕین” یان به‌رز ده‌کاته‌وه . به گشتی وه‌رزشوانان له پێگه و ستاتوسی کۆمه‌لایه‌تی به‌هره‌مه‌ندن و له لایه‌ن بیر و ڕای گشتیه‌وه ، خۆشه‌ویستن وڕێز و حورمه‌تیان زۆره .
ناسیونالیزم ، ڕاسیزم و شوڤینێزم !
یونانیه‌کان ، جه‌ژنی ئۆلیمپیکیان به مه‌به‌ستی نزیک بونه‌وه ، هاودڵی ، برایه‌تی تایفه کان، قه‌ومه‌کان و تا ڕاده‌یه‌کیش نه‌ته‌وه‌کان دامه‌زراند . و به‌پێ فه‌لسه‌فه‌ی یونانی کۆن، وه‌رزش ڕاسته‌وخۆ سلامه‌تی، پسیکۆلۆژی نه‌فسی وجیسمی مرۆڤ گارانتی ده‌کات . ئه‌م بۆچوونه ، به دریژایی مێژوو ڕچاو کراوه و وڵاتانی دونیا ، له به‌رانبه‌ر یاسا و ڕیساکانی ته‌فریحی سالم مل کچ بوون و دژایه‌تیان نه کردووه . له پێڤاژه‌ی گه‌شه‌ی کۆمه‌ڵگاکان ، سیسته‌مه‌کانی کۆیله داری ، فیئودالیزم و سه‌رمایه‌داری؛ جێگایان به یه‌کتر لێژ کردووه و وه‌رزشی فوتباڵیش که‌وتوته سه‌ر جاده و ڕیلی گۆران و پاشان ئاڵ گۆڕه‌کانی کۆمه‌ڵگای جیهانی له سه‌ر ئه‌م یاریه؛ کاردانه‌وه‌ی هه‌بوه و ڕێگای گه‌شه‌ی فوتباڵ که‌م تا زۆر هه‌موار کراوه .
ئێستا هه‌ر وڵاتێک ، به ئاڵای خۆی ، جلو به‌رگی تایبه‌ت ، سرودی میللی خۆی ، به‌شداری ئاکسیون و جامی جیهانی فوتباڵ ده‌کات . له یاریگاکان بینه‌ران شیعار و دروشمی میللی خۆیان بانگه‌واز و جاڕ ده‌ده‌ن . لایه‌نگران له یارگاکه‌دا، مل پێچی تایبه‌ت و ههندی که‌ڕه‌ت به زۆڕنا ، ده‌هۆڵ ، که‌ڕه‌نا و فیقه‌له ئاماده و حازر ده‌بن . هاوار و هان دانی لایه‌نگرانی ناو یاریگاکه ، مێشکی بینه‌ران ئازار ده‌دات . بردنه‌وه و دۆڕان ، بۆ هانده‌ران قورسه و هه‌ڕه‌شه و پێک هه‌ڵپژان و پێک دادانی له شوێنه . لێره‌دا ناوه‌ڕۆک و هه‌ڵویستی لایه‌نگران به‌رانبه‌ر به یه‌کتر، به شیوه‌یه‌کی کرچ و کاڵ ناسیونالیستیه . ماسمێدیا به خێرایی گه‌را و په‌تای ناسیونالیزم بۆ سه‌رانسه‌ری جیهان،ده‌گوازنه‌وه وئه‌م دیارده‌یه کاره‌ساتی لێ ده‌که‌وێته‌وه . یاری چاک و خراپی تیمێک هه‌ست و ژه‌وقی بینه‌ران به باری نیگه‌تیڤ و پۆزیتیڤ هه‌ڵده‌سوڕێنی وده‌گۆڕێت. ڕه‌گه‌ز په‌ره‌ستی لێره و له‌وی و له شێوازی جۆراوجۆر خۆی نیشان ده‌دات . له کاتی یاری کردن ، ههندی که‌ڕه‌ت یاریزانه‌کان له یه‌کتر توره ده‌بن و، جنێو به یه‌کتر ده‌ده‌ن و دادوه‌ر ناوبژیوانی ده‌کات . یاریزانێکی فه‌رانسا به ناوی ” زیدان” که به ره‌گه‌ز ئه‌لجه‌زایری بوو ، له لایه‌ن یاریزانێکی تره‌وه ئیهانه نیژادی پی کرا و توڕه بوو و پاشان ئه‌ویش جنێوی پیسی دا، و دادوه‌ر بۆ به‌رگری له کاره‌ساته نه‌خوازراوه‌کان،زیدانی له یارییه‌که ده‌ر کرد .
ههندی له یاریزانه‌کان، به هۆی بنه‌مای فیکری و ده‌سه‌ڵاتی ئابوریان،هێشتا خۆیان به زل ده‌زانن و به شێوازی نهێنی و شاردراوه فیز ده‌که‌ن. تیپه‌کانی تورکیا، ئاڵمان ، ئیتالیا و ئێران لهم بابه‌ته‌وه لایه‌نی کزیان که‌م نیه . به ده‌ستور و هه‌ڕه‌شه‌ی حاکمانی جمهوری ئیسلامی ، یاری زانه‌کانی ئێرانی ، له گه‌ڵ تیپی ئیسرائیل یاری ناکه‌ن . ئه‌مه ئه‌و په‌ری شوڤینیزمی تۆخی ئێرانی- ئیسلامیه . یاریزانه‌کانی ئیسرائیل به خاتر باوه‌ڕ یان به ئاینی یه‌هودی ؛ له لایه‌ن ئێرانیه‌کانه‌وه سوکایه‌تی پێده‌کرێت و حورمه‌تیان ده‌شکێندرێت . ئه‌م هه‌ڵویسته‌ی ئێران بیگومان راسیستیه . له حاڵیکدا ده‌ور وڕاسپارده‌ی وه‌رزش له ئه‌ساسدا، له ناو بردنی هه‌ڵاواردن، ڕک ، کینه و بیزاریه . دیداری وه‌رزشوانانی جێهان ده‌توانی پردی ئاشتی له نێوان وڵاتانی جیهان بێت و برینه ساڕیژ نه بوه‌کانی کۆمه‌ڵگا ساڕیژ بکات و،دیدارێکی هیوابه‌خش و دژی قاڵبه دوگمه‌کانه . شارۆمه‌ندانی ئه‌م کوره‌ی عه‌رزه به هه‌ر نیژاد، ئاین و ئاین زا، زمان ،باوه‌ڕ، ڕه‌نگی پیست،دارا و نه‌دار ، پێشکه‌وتوو و دواکه‌وتوو له ده‌وری ” ئۆمانیزم ” و خاڵه هاوبه‌شه‌کان نزیک و کۆ ده‌کاته‌وه. ئامانجی بنه‌ره‌تی یاریه‌کان له بنه‌ڕتدا ته‌بایی ، ڕێکه‌وتن و بڵاو کردنه‌وه‌ی فیکری یه‌کسانی و به تایبه‌ت حورمه‌ت وڕێزی تاکی مرۆڤ، بیر جیاوازه‌کان و له ناو بردنی هه‌ڵاواردن و ناکۆکیه‌کانه . فوتباڵ تا راده‌یه‌کی که‌م گه‌شه پێده‌ری ئاسه‌وار و دیارده‌ی ناسیونالیزم ، ڕاسیزم و شوڤینیزمی مودێڕنه .
دیارده‌ی سیاسی!
کاتێک قه‌یران و ناته‌بایی کۆمه‌ڵگاکان به‌رز ده‌بیته‌وه و بۆ حاکمان و سیستمه‌کانیان چاره سه‌ر ناکرێت ، په‌نا بۆ دوور خستنه‌وه‌ی گه‌نجه‌کان و فریوی بیر و ڕای گشتی ده‌به‌ن . سه‌رکوتی ئیعترازو بزووتنه‌وه‌کانی سه‌ر شه‌قام هه‌موو جارێک به داپڵۆسینی نیزامی ده‌سکه‌وتی چاکی بۆ حاکمان نیه و له باتی ئه‌وه‌ی ده‌رده‌کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان تیمار و چاره کات، بیزاری و نه‌مانی متمانه به حاکمان زیادتر ده‌کات . ههندی جار حاکمان وه‌ک تاکتیک په‌نا بۆ ئامێری سیحرئاوی فوتباڵ ده‌به‌ن تا ناکۆکیه‌کان به شێوه‌ی” کاتی” چاره‌سه‌ر که‌ن .
ئامریکا له عێراق به مه‌به‌ستی ، بوژاندنه‌وه و رێک خستنی وه‌رزشی فوتباڵ ،زۆرترین کار ئاسانی و کاتی دانا ؛ تا ده‌مار گیره‌کان ، فاندامانتالیسته‌کان و مێشک ڕه‌ق هه‌ڵاتوه‌کان، بێ ده‌سه‌ڵات بن و ئیسلامی سیاسی تووشی کۆسپ و گیر و گرفت بکات . هه‌مان تاکتیک له ئافگانستانیش به ڕێوه براوه . کوڵه دیکتاتوره‌کانی ئامریکای لاتین ، که هه‌موویان ژه‌نیار و که‌ڕه‌نایان بۆ ده‌سه‌ڵاتی ئامریکا لێ ده‌دا، جگه له هێزی داپڵۆسێنه‌ر ونیزامی؛ گه‌وره‌ترین سه‌رمایه‌یان بۆ وه‌زشی فوتبال دانابوو ، که ئه‌م یاریه ئێستا له ئامریکای لاتین وه‌ک کولتورێکی جێ که‌وتووی لێ هاتوه‌و گشتگیر بووه . ئیستا هه‌موو شه‌قامه چۆڵه‌کان، کۆڵانه‌کان و به‌ر ده‌رگاکانی گرتوه‌ته‌وه . له وڵاتانی ئامریکای لاتین کانگیسته‌ره تاوانباره‌کان ، هه‌ژاری، نه‌خۆشی ئایدز، مالاڕیا، برسیه‌تی، جه‌نایه‌تی باند و مافیای ماده هۆشبه‌ره‌کان وگه‌نده‌ڵی له بیر چون و فه‌رامۆش کراون ؛ به‌ڵام وه‌رزشی فوتباڵ ،تا دێت گیرا تر و ژماره‌ی بینه‌ران و لایه‌نگرانی فوتباڵ سنووری باوڕیان به‌زاندووه وشکاندووه . کاره‌ساتی ناخۆش، له مێژووی فوتباڵدا هه‌بووه . دوو وڵاتی ئامریکای لاتین بولیڤی و پاڕاگوای له سه‌ر یاری فوتباڵ که ، یه‌کێکیان دۆڕاندبوی و ئه‌وی تریان سه‌رکه‌وتوو بوو، هێزی عه‌سکه‌ری و نیزامیان بۆ شه‌ڕ کردن، تا لێواری سنووره‌کان پێش چوون و سه‌نگه‌ریان له یه‌کتر گرت . که به هه‌ڵمه‌ت و ناو بژیوانی خێر خوازان ، شارۆمه‌ندانی ئه‌و دوو وڵاته،تووشی چه‌رمه‌سه‌رێ ، شه‌ڕ ، پێک دادان و کوشتاری یه‌کتر نه هاتن .
تیمی فوتباڵی ئێران و کوریای باکوور ، له تاران و پیئونگ یانگ ، به مه‌به‌ستێکی سیاسی دیداری یه‌کتریان کرد . ئه‌وکاتانه کووریا ده‌یگوت: ئێران سه‌گی زه‌نجیری ئامریکایه. ئێران بۆ بیر و ڕای گشتی جیهان و به تاکتیکی فوتباڵ ئه‌و پڕوپاگانده‌ی کوریای ڕه‌وانده‌وه . ئه‌گێنا ئێران و کوریای باکوور زۆر له باری سیاسی ، جیوگرافی، ئیستڕاتژی و سنووریه‌وه له یه‌کتر دوورن . لایه‌نگرانی فوتباڵ له ئینگلیز، ئه‌وه‌نده گیروده‌ی په‌تای فوتباڵن که، وه‌ک مرۆڤێکی تووش بوو به ماده هۆشبه‌ره‌کانیان لێ هاتوه و فه‌رمانده ، ئاڵا و جل و موزیکی تایبه‌تیان هه‌یه . فالانژه‌کانی ئینگلیستان، له ئوروپا به چه‌قۆ زگی چه‌ند که‌سیان دڕی و دوو سێ که‌سیان کوشت. ئه‌وه‌نده کاره‌که‌یان شه‌رم هێنه‌ر بوو که هاوار و ده‌نگی” تونی بلیر” سه‌رۆک وه‌زیران به جۆرێک ده‌رهات که؛ فاڵانژه‌کانیان برده دادگا و زیندانی کران . ئه‌م ڕۆژانه له کنگۆی کنشیازا لایه‌نگرانی دوو تیپه‌که، هه‌ڵمه‌تیان له یه‌کتر دا، و چه‌ند که‌س کوژران و په‌نجا که‌سیش بریندار بوون . ئێتر فڕه دانی شتی ئاگرزا، به‌ردی تیژ وپێک هه‌ڵپژانی حازربوه‌کانی ناو یاریگاکه،شێواندنی نه‌زمی یاریه‌که و هه‌ڵـمه‌تدان له دادوه‌ره‌کانی یاریه‌که؛ دیارده‌ی ڕۆژانه‌ی فوتباڵه وئاسایی بونه‌ته‌وه. ئه‌مانه ئاکارگه‌لێکی چکۆله‌ن ، ئه‌مما هه‌مووی ناوه‌ڕۆکی سیاسیان هه‌یه . له کاتی هه‌ڵبژاردنی نوێنه‌رانی پارله‌مان و ڕێبه‌رانی وڵاته‌‌کان و بۆ جاڕدانی فه‌ڵان که‌لوپه‌لی ناو ماڵ، وه‌ک سیسته‌م زۆر هه‌وڵ ده‌ده‌ن که فه‌ڵان یاریزان ، پاره وه‌ر گرێت به‌ڵام ئیجازه بدات تا وێنه‌یه‌کی له تله‌ڤیزیون نیشان بدرێت و یا له سه‌ر پۆستڕه‌کان چاپ کرێت و له فه‌ڵان که‌ره‌سه ، ڕێبه‌ر و یا حیزب پشتیوانی بکات . ئه‌م کولتوره له وڵاتانی دوواکه‌وتووی ئاسیا و ئافریکا زۆرتر باوه‌و ته‌نانه‌ت چه‌سپاوه و وه‌ک ئامێرێکی هه‌ستیار بۆ فریوی جه‌ماوه‌ری هه‌ژار، که‌م زان و تینه‌گه‌یشتوو که‌ڵکی لێ وه‌ر ده‌گرن.
ئوتوریته، هه‌ڵویست و جه‌ساره‌تی مێژوویی :
زۆران بازی جوامێر وزۆر خۆشه‌ویستی گه‌لانی ئیران” غوڵام ڕه‌زا ته‌ختی” ئه‌گه‌ر چی ؛ چه‌ند جار پیشنیاریان پێ دا ،تا له وێنه‌که‌ی بۆ مه‌به‌ستی ئابوری و سیاسی ، ته‌بلیغ و بانگه‌وازی پێوه بکه‌ن؛ ئه‌مما به هێچ شێوه‌یه‌ک حازر نه بوو ئه‌و کاره نزمانه بکات .” حه‌مه عه‌لی کلی” ئاست و پێگه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی به‌رزی هه‌بوو و ڕه‌شه‌کان و به‌شی زۆری سپیه‌کانی ئامریکا له؛ بیر و بۆچوونی پشتیوانیان کرد. حه‌مه عه‌لی حازر نه بوو بۆ ئه‌رته‌شی ئامریکا سه‌ربازی بکات و له کوشتاری خه‌ڵکی ڤیه‌تنام به‌شدار بێت ؛ له بواری داهات و ده‌سمایه زه‌ره‌ری کرد ، به‌ڵام له ناو خه‌ڵکی جیهان و ئامریکا ئوتوریته و ئیعتباری کۆمه‌ڵایه‌تی به‌رزی به ده‌ست هێنا که نرخه‌که‌ی مێژوویی و گران بوو.
دیارده‌ی ئابوری !
وه‌زعی ئیکۆنۆمی، دراو و پاره ی هه‌ر وڵاتێک ، له گه‌شه و ژیانی ئاسوده ی کۆمه‌ڵگاکه‌ی ، ده‌وری دیاری که‌ر و فره هه‌ستتاری بوه و هه‌یه . ئابوری و ده‌سه‌ڵات دوو فاکتوری هاوبیر وهاوپه‌یمانن . له ڕوانگه‌ی ئابوریه‌وه داهاتی یاری فوتباڵ له ئاستی جیهانیدا، سنووره‌کانی باوڕ ده‌شکێنن و بۆ به‌ڕیوه به‌ران ، ئۆڕگانی “فیفا” و رێکخه‌رانی داهاتی زۆری هه‌یه . وڵاتی میواندار و ئه‌و شوێنانه که یاری فوتباڵی لێ ده‌کرێت ، ماسمێدیاکان، گۆڤاره‌کان، تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان ، بانکه‌کان،کاناڵی تله‌ڤیزیونه‌کان،شه‌به‌که‌ی کاره‌با، فڕۆکه‌خانه‌کان،میوانخانه‌کان و … لهم قازانجه سه‌ر سوڕهێنه‌ره بێ به‌ش نین و له حه‌قیقه‌تدا بینه‌رانی ئازیز و خۆشه‌ویست له‌و سیستمه‌دا، ناچارو چاو به‌س کراون و ناڕاسته‌وخۆ گیرفانیان خاڵی ده‌بێته‌وه‌و ماڵیات پێشکه‌ش ده‌که‌ن .
دیارده‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی !
جارانفوتباڵ به جۆرێک له جۆره‌کان ئامێرێکی گونجاو و ئیده‌ئال بۆ ،کات کوژی و دامرکاندنه‌وه‌ی ناڕه‌زایتیه‌کان ، و تیژیه‌کانی جه‌ماوه‌ر بوو . ئه‌مڕۆ به یارمه‌تی گلوبالیزم و خێرایی تکنیکه‌وه ، هێشتا کێ به‌ر کێ تیپه‌کان له بڕازیل ده‌ستی پێ نه‌کردووه که هه‌ژاره‌کان، گه‌نجانی بێکار، لایه‌نگرانی ئاشتی و ژینگه له نزیک یارگاکانی فوتباڵ ڕه‌شماڵ و خێوه‌تیان هه‌ڵداوه وده‌ستیان به خۆپێشاندان و ناڕه‌زایه‌تی کردووه . و ده‌سه‌ڵاتدارانیش بۆ ئه‌وه‌ی ، تۆزقاڵیکیش له میزانی داهات و قازانجیان که‌م نه‌بێته‌وه له فیکری به‌دیل و ئا ڵترناتیڤێکی کاران . له ڕوانگه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه یاری فوتباڵ ، به هۆی خه‌سله‌تی تایبه‌تی ،که له واقیعدا ده‌وری میگناتیز ده‌بێنیت ، هانی ڕێژه‌یه‌کی فره له شارۆمه‌ندانی کۆمه‌ڵگا ده‌دا تا له به‌رانبه‌رتله‌ڤیزیونه‌کاندا ، دا‌نیشن و بینه‌ری فوتباڵ بن . ئه‌م نه‌فوسه بۆ ماوه‌یه‌کی کورتیش بێت له جموجوڵی سیاسی ده‌که‌وێت و له سه‌کۆی خه‌مساردیدا ماتی کردووه و چاوه‌ڕوانی ئاکامی یاریه‌کانه . گه‌نجان به هۆی باری پسیکۆلۆژی و فیزیولۆژیه‌وه ، که پێگه‌ی چینایه‌تی و کۆمه‌ڵاتیان هێشتا ڕوون نیه و له هه‌ڵکشان و داشکاندان ؛ له هه‌موو تاقم ، توێژ و چینه‌کانی ناو کۆمه‌ڵگا ئاماده‌گیان بۆ بینینی فوتبال زۆر تره و لهم یاریه لایه‌نگری قورس و قایم ده‌که‌ن . یانی هیزی بزوێنه‌ری سه‌ر شه‌قام و خیابان، بی ئه‌وه‌ی به خوی بزانێت له که‌مین و بۆسه‌ی یاری فوتباڵ که‌وتوه و له‌و ماوه‌یه‌دا، به‌رهه‌ڵستکاری و به‌رخودانی له ئاستێکی نزمدایه و یان له سه‌ری حیساب ناکرێت . له بیرمه کاتێک حه‌مه عه‌لی کلی و جوفڕیزڕ ، له بواری مشت وشاندن و بوکس ، بۆیه‌که‌‌مین جار پێکه‌وه هاتنه سه‌ر ڕێنگ، تله‌ڤیزیونی ئێران سه‌عاتی شه‌شی به‌یانی بڵاوی کرده‌وه . کاتێک حه‌مه عه‌لی دۆڕاندی، جه‌ماوه‌ری زۆر نیگه‌ران و بێ هیوا کرد ، ئه‌مما هات و چوی ماشین و ترافیک له تاران ڕاوه‌ستا بوو و خه‌ڵکی تاران بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر، له گازی ژه هراوی* ڕزگاریان بوو . هه‌ر ئیستا مه‌لاکانی ئیران بۆ کپ کردنه‌وه‌ی ده‌نگی جه‌ماوه‌ری خه‌ڵک ، به شێوه‌ی کۆن و سه‌ده‌ی به‌ردین ، له هه‌موو بواره‌کانی وه‌رزشدا ، هاتونه‌‌ته مه‌یدان و بۆ ئه‌وه‌ی ده‌رفه‌تی مێشک شوردنه‌ویان له ده‌ست نه‌چێت ، و ئیسلامی سیاسی بانگه واز بکه‌ن ، کچانیان وه‌ک ” داهۆڵ ” له کوتاڵی ڕه‌ش پێچاوه‌ته‌وه وئیجازه‌ی یاریان پێ داون . ته‌نها مه‌به‌ستیکی سیاسیان هه‌یه و وه‌رزشیان وه‌ک ئامێری فریودانی جه‌ماوه به ده‌سته‌وه گرتوه ؛ ئه‌گێنا فاشیزمی ئیسلامی قه‌د باوڕیان به ئازادی ژنان نه بوه و نیه . ته‌نانه‌ت بۆ تیمی ئێران که به‌ره‌و بڕازیل سه‌فه‌ر ده‌کات دروشمی ڕه‌گه‌زپه‌ره‌ستانه‌ی ” شاناز‌ی پارس ” یان دیاری کردووه ؛ له حاڵیکدا ئێران وڵاتێکی فره نه‌ته‌وه‌یه و هه‌موو دانیشتوانی ئێران فارس نین .
سیما ناسراوه‌کانی فوتباڵ !
یاری فوتباڵ ، له پێڤاژه‌ی گه‌شه کردنی خۆیدا، زۆر قاره‌مان و یاریزانی هه‌ڵکه‌تووی په‌روه‌رده کردووه ، که ناو بانگی جیهانیان به ده‌س هێناوه . زۆر تر له ڕێبه‌رانی وڵاتانی جیهان ناسراون و له هه‌مان کاتدا، سیمبولی یاریزانی هه‌ڵکه‌وتوی فوتباڵن . پیاوه به ناو بانگه‌کانی فوتباڵ : بڕازیل ( پله ، ڕۆنالدێنۆ ، کارلۆس ، ڕۆناڵدۆ) ئارژانتین (مارادۆنا و میسی) سوید (زلاتان ئیبراهیم ویچ ) هوله‌ند( کری ڤولڤ ) ئێران ( قلیچ خانی ) پورته‌گاڵ ( ئوزه بیو، فیگۆ و ڕۆناڵدۆ) ئاڵمان ( بیکن باوێر ) فه‌رانسا( پلاتینی ) بریتانیا ( داڤید بیک هام ) رووسیا ( یاشین ) و… داهات و سه‌رمایه‌ی ههندی لهم یاری زانانه، له میلیارد تێپه‌ڕ بووه .
یانه‌کان له گه‌ڵ یاریزانانی لێهاتوو و چاڵاک گرێبه‌ستی نهێنی و ئاشکرا واژوو ده‌که‌ن . هه‌م یاریزان و هه‌م خاوه‌ن یانه‌کان ، داهاتێکی چاکیان ده‌س ده‌که‌وێت . پێ ده‌چێت له داهاتوودا، بتوانن کارتیلی گه‌وره گه‌وره دروست که‌ن و ده‌سه‌لاتێکی ئابوری که‌م وێنه به ده‌ست بێنن . تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان ، ماسمێدیا و شرۆڤه‌کارانی وه‌رزشی ڕاسته‌وخۆ هه‌موو ڕوداوه‌کانی یاریه‌که،بۆ بینه‌ران ده‌گوازنه‌وه .
ناوی وڵاته هه‌ڵبژێردراوه‌کان :
ئاسیا: ئێران، ژاپون، ئوسترالیا و کووریای باشوور.
ئوروپا: ڕووسیا، بریتانیا، هوله‌ند، بلژیک،کرواسیا، ئاڵمان ،فه‌رانسا، سویس، ئیسپانیا،پورته‌گاڵ، ئیتالیا، یونان و بوسنیا .
ئامریکا : میکزیک، هیندۆڕاس، ئامریکا، کۆستاریکا ، کۆلۆمبیا، ئیکوادۆر، بڕازیل، ئورۆگۆای، شیلی و ئاڕژانتین.
ئافریکا: ئه‌لجه‌زایر، نیجریا، کامیرون، گانا و ساحلی عاج .
پێک هاته‌ی تیمی فوتباڵ :
یاری فوتباڵ دوو تیپ ده‌یکات ، هه‌ر تیمێک یازده که‌سن . ئه‌ندامان بریتین له: هێرش به‌رانی ڕاست، چه‌پ و ناوه‌ڕاست . سێ یاریزان له به‌ر ده‌روازه ئه‌رکی دیفاع وپارێزگاریان هه‌یه. که‌سێک به ناوی گوڵ پارێز، له ناو ده‌روازه ، ئێش ده‌کات و ناهێڵێت تۆپه‌که واریدی ده‌روازه بێت . سێ چوار یاریزان له ناوه‌ڕاست یاری ده‌که‌ن . لیژنه‌ی دادوه‌ران ئێستا زۆر تر له‌پێنج که‌سن. دوو دادوه‌ر لهم لا و ئه‌و لای دریژایی گۆڕه‌پانه‌که‌دا هات و چۆ ده‌که‌ن و بڕیاری نیهائی دادوه‌ری ناو مه‌یدانه‌که ده‌یدات . کامێراکان یارمه‌تی دادوه‌ران ده‌ده‌ن . یاریزانانی شاره‌زا به‌ر پرسی لێدانی تۆپ له گۆشه‌وه ،له فاسڵه‌ی دووری ده‌روازه و له هه‌ژده میتری ده‌روازه‌ن . کاپیتان له ناو یاریگا تیمه‌که ڕێبه‌ری ده‌کات . ئه‌گه‌ر یاریزانێک خه‌تا کات ، دادوه‌ر به نیشان دانی کارتی زه‌رد ئاگای ده‌کاته‌وه و، ئه‌گه‌ر دووجار ئاگا کرێته‌وه و یان خه‌تای گه‌وره بکات به نیشان دانی کارتی سوور له یاریه‌که ده‌ر ده کرێت . تۆپه‌که نابێ له ده‌ستی یاریزان که‌وێت و ئه‌مه خه‌تایه . ڕاهێنه‌ر به‌ر پرسی یاریزانه‌کانه و مه‌شق و ڕاهێنانیان پێ ده‌کات . چه‌ندیاریزانیش ، له قه‌راخ یاریگاکه وه‌ک ئه‌ندامانی پاشه‌که‌وت دانیشتوون و ئاماده‌ن. یاریزانه‌کان وه‌ک ماسی ده‌سوڕێنه‌وه و هه‌ر یاریزانێک به‌ر پرسی کارێکه و له هه‌مان کاتدا وه‌ک ئۆڕگانێکی یه‌کگرتوو، هاوکاری یه‌کتر ده‌که‌ن.
ته‌واو 24 05 2014
ڕوونکردنه‌وه :
1- فیفا ، هه‌وه‌ڵی چوار وشه‌ی ئیگلیزیه، که به یه‌که‌وه لیکێنراون ،
Federation , International , Football and Association
2- ” یاری تۆپ به پێ” ڕه‌نگه ته‌رجو‌مه‌یه‌کی له بار تر و جوان تر بێت.
3- مه به‌ست له‌گازی ژه هراوی ئۆکسید دوو کاربونه. له عیلمی کیمیا نیشانه‌ی یان بۆ داناوه .CO2
