زاگرۆس پۆست
تجارت و فعالیت های بازرگانی به دلیل وظعیت ژئوپولیتیکی شهرستان سردشت سابقه ای بس طولانی در این شهرستان دارد به گونه ای که صادرات و واردات کالا و به عبارتی تجارت مرزی در این شهرستان، مهمترین عامل اقتصادی و امرار معاش در آن به حساب می‌آید. بخشی از این کالاها در پاساژها و بازارچههای کلای مرزی به مسافران، میهمانان و خریداران ارائه شده و بیشتر آنها به شهرهای دیگر منتقل میشوند.
فعالیتهای بازرگانی با بازارهایی چون بازار “سفره” که از سال 1364 تا 1366 دایر بود و وجود سه دروازه‌ی موقت مرزی کنونی قاسم رش، کیله و اشکان، و تعداد زیادی پیله‌وریها و همچنین افراد زیادی که با فعالیتهای تجارت مرزی به صورت آشکار و پنهان در ارتباطند، موید این موضوع هستند. حتی میتوان به وارد شدن بعضی از افراد اداری و ارگانی دولتی به این امور تجاری و سودجویی از این راه که غیر مربوط به وظایف کاری آنها بوده، اشاره کرد.
این فعالیتهای تجاری با فراز و نشیب و چالشهایی روبرو بوده و هست که حجم نوع رسمی آنها از طرف نهادهای ذی ربط دائما در حال کم و زیاد و باز و بسته شدن میباشد. با این وجود نوع غیر رسمی آن که از طرف دولت قاچاق شناخته و تعریف میشود همچنان ادامه داشته و حجم بیشتر این فعالیتها را به خود اختصاص داده است. در این بخش غیر رسمی، بارها خسارتهای جانی و مالی متحمل فعالین در این بخش شده است که تحت نامهایی چون کولبر و کاسبکار مرزی شناخته شده‌اند. فعالیت این افراد از نظر دولت مغایر قوانیین بوده لذا در صورت مواجهه نیروهای نظامی با آنان مورد اصابت گلوله قرار گرفته‌اند.
تجارت مرزی و خدمات و فعالیتهای مربوط به آن، در نبود یا ضعیف بودن بخشهای صنعت و کشاورزی در سردشت تشدید شده و بر حجم آن افزوده شده است به این صورت که راه دیگه¬ای جهت کسب درآمد و گذراندن زندگی، برای ساکنین این شهر وجود ندارد.
بر اساس چنین وضعیتی، سؤالاتی طرح میشود که: سردشت از لحاظ توسعه یافتگی در چه وظعیتی قرار دارد؟ آیا امور بازرگانی از استانداردهای مناسب برخوردار بوده و زیر ساختهای لازم برای این امور وجود دارد؟ آیا مرزی بودن و به طبع آن فعالیتهای بازرگانی، به نفع مردم سردشت بوده و درآمدهای به دست آمده از این راه به صورت عادلانه در بین افراد مشغول در این بخش توضیع میشود؟ این فعالیتهای تجاری که از خاک و شهر سردشت استفاده میکند چه نفعی برای آبادانی خود شهر دارد؟ دولت چه امکانات و تسهیلاتی برای این امر ارائه کرده است و آیا برنامه‌ای بلند مدت جهت سامان بخشی به این امور وجود دارد؟ آیا مراکز آموزش، مطالعه و توسعه این امور بازرگانی در شهر وجود دارند؟ آیا بیشتر سود اصلی به دست آمده از این فعالیتهای تجاری، به مردم سردشت میرسد؟ آیا هر سال تعداد مسافران و میهمانان جهت امور تجاری و گردشی افزایش مییابد؟ آیا اقدامات لازم جهت جذب مسافر صورت گرفته است؟ چه عواملی موجب جذب مسافر یا دفع آنها میشود؟
این سؤالات و سؤالات بسیار دیگری وجود دارد که میبایست مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد و اهمیت آنها مورد توجه واقع شود چرا که سرنوشت بسیاری از مردم این شهر به این مسئله وابسته بوده که پاسخهای مناسب به این سؤالات و برخورد شایسته با این موضوعات و بررسی ابعاد انسان شناختی، جامعه شناختی، روانشناختی، زیست محیطی، اقتصادی، سیاسی، حقوقی و … آن را میطلبد.
بازار در تعریفی مکانی برای مبادله و معامله بوده که در آن نیازها رفع شده و ارزشها معاوضه میشود. این پدیده از بخشهای مختلفی تشکیل شده که خریدار و فروشنده از اجزای اصلی آن به شمار میروند. امروزه مراکز خرید، مجتمعهای تجاری و پاساژها به ساختارهایی متعارف برای عرضه و تقاضا تبدیل شده و خرید و فروش نهایی در آنها صورت میگیرد. این ساختارها در شهرهای مرزی نیز جهت ارائه کالا و اجناس خارجی دیده میشوند که در سردشت نیز تعدادی از آنها به چشم میخورند.
هر سال به ویژه در تعطیلات نوروزی کم و زیاد، میهمانانی از خارج سردشت به عنوان توریسم و خریدار به سردشت مسافرت میکنند. آشکار است که وجود این میهمانان و انجام خرید از طرف آنها یکی از عوامل افزایش درآمد و به همراه آن رونق بخشی به فعالیتهای تجاری محسوب میشود که این امر میتواند به بهبود وظعیت معیشتی و رفاهی مردم شهر کمک بسیاری بکند. از طرفی هرچند سابقه شهری و انجام فعالیتهای تجاری مرزی این شهر بیشتر از شهرهای مرزی همجوار چون بانه و پیرانشهر میباشد ولی از لحاظ رونق اقتصادی و گرمی بازار نه تنها به حد آنها نمیرسد بلکه در حدی بسیار پایین قرار دارد.
این در حالیست که میتوانست سهم بالایی ازمیزان اشتغال و افزایش درآمد و … را به همراه داشته باشد. بر این اساس باید به بررسی این موضوع پرداخت که علت عدم گسترش بازارهای سردشت و فعالیتهای تجاری در آن چیست و چرا به جای پیشرفت در این زمینه، شهر در جا زده و حتی پسرفت داشته است. اگر امسال نگاهی به داخل شهر به ویژه پاساژها و بازارچه¬های مرزی بیندازیم متوجه میشویم که تعداد میهمانان نوروزی بسیار کم بوده، به صورتی که نسبت به سال‌های قبل، سردشت با افت مسافر مواجه بوده است.
هر چند وظعیت کلی اقتصاد موجود به همراه تورمهای اخیر و گران شدن ارز در این موضوع تا حدی تاثیر گذار بوده است اما با این وجود شهری چون بانه همچنان مملو از مسافر و میهمانان نوروزی بوده است. به این خاطر این قضیه به صورت میدانی بررسی شده و با یک نمونه تصادفی از تجار و مغازه‌داران بازارچههای مرزی سردشت در صنفهای مختلف مصاحبه شده که95 درصد آنان اشاره کردند که از میزان میهمانان نوروزی در امسال (1393)، کاسته شده و همچنین درآمد آنها نسبت به پارسال 3/1 (یک سوم) بوده و در بعضی از صنفها حتی کمتر از این بوده است.
به گفته آنان میهمانانی که جهت خرید یا مشاهده اجناس وارد مغازه آنها شده‌اند، از قدرت خرید کافی برخوردار نبوده و همچنین تمایل به پرداخت (WTP) آنها پایینتر از قیمتهای موجود بوده است. این در حالیست که به گفته مغازه داران، قیمتها متناسب و مقطوع بوده است. عمده ترین فاکتورهای مورد اشاره از نظر آنان که دلایل افت شدید مسافر و درآمد را نشان میدهد، دوری و نامناسب بودن راه‌ها و جاده‌های ارتباطی با شهرهای دیگر و جریمه مسافرین توسط پلیس راه سردشت بوده است.
به گفته آنان بیشتر مسافران از جریمه‌هایی سخن میگویند که در اکثر موارد بی مورد بوده و مسافرین معتقد بودند که مرتکب خلاف یا رفتار غیر قانونی نشده‌اند. همچنین اظهار کردند که این پدیده جریمه از طرف پلیس راه چند سالیست که اجرا میشود و باعث ایجاد نگرشی منفی در میهمانان از سفر به سردشت شده است. از طرفی با مراجعه به مدیریت اسکان میهمانان نوروزی، از تعداد میهمانان نوروزی وارد شده به سردشت در امسال سؤال شد که ضمن خودداری از ارئه آمار، از افزایش تعداد میهمانان نوروزی خبر دادند که این گفته با اشارات مغازه داران بازارچههای مرزی همخوانی نداشت.
با بررسی علت این امر و ارائه سؤال در این رابطه ستاد اسکان چنین اظهار کرد که بیشتر میهمانان، امسال سردشت را به عنوان خوابگاه انتخاب کرده‌اند؛ به این شیوه که از شهرهایی چون بانه به دلیل کمبود مکان جهت استقرار و اقامت در شب، به سردشت آمده و صبح روز بعد سردشت را به مقصد آن شهرها ترک کرده‌اند و این عامل آمار ستاد اسکان را نسبت به پارسال افزایش داده است. هچنین دیگر میهمانان امر خرید را در شهرهای دیگر چون بانه انجام داده و جهت امور سیاحتی وارد سردشت شده‌اند. اکیپ‌های هلال احمر که در ورودی شهر مستقر میباشند و هر سال میهمانان نوروزی را آمارگیری میکنند، امسال 333 خانوار را در لیست خود12 فروردین امسال به ثبت رسانده‌اند که به عنوان میهمان وارد سردشت شده¬اند.
بررسی تجارت مرزی و میهمانان نوروزی با مدل هاروارد (sowt)
(فرصتها و تهدیدات ونقاط ضعف و قوت)
• نقاط ضعف و تهدیدات:
– وجود جاده‌های غیر استاندارد و مرگبار منتهی به سردشت: این جاده‌ها از مرگبارترین و نامناسبترین جاده‌ها بوده که مسافرت و رانندگی در آنها بسیار دشوار بوده و از جاده‌های حادثه انگیز به شمار می‌آیند به صورتی که تا به حال تلفات انسانی زیادی به همراه داشته‌اند، به این خاطر عبور از آنها ذهنیتی منفی را در مسافران و میهمانان به وجود آورده که سردشت را به عنوان مقصد خود انتخاب نکنند. علاوه بر رفت و آمد میهمانان، ساکنین خود شهر در خطر بزرگی قرار گرفته چرا که جهت انجام امور مسافرتی، پزشکی، تحصیلی، تجاری، اداری و … ، مجبورند از این جاده‌ها عبور کنند.
– عدم وجود امکانات رفاهی و اقامتی و جذابیت شهری: سردشت به عنوان اولین شهر شیمیایی شده جهان و شهری که قربانی جنگ بوده و خسارات فراونی متحمل گردیده، اما هیچ گاه مورد مرمت قرار نگرفته و از انجام پروژه‌های توسعه و آبادانی و ایجاد زیر ساختها و امکانات اولیه رفاهی، برخوردار نبوده است. داخل شهر از نظر زیبایی سازی و مبلمان شهری بسیار ضعیف بوده و از جذابیتهای مناسب جهت جذب مسافر برخوردار نیست. باید به این نکته توجه کرد که بیشتر میهمانان جهت لذت بردن از اوقات قراغت خود به مسافرت می‌پردازند.
همچنین در شهر امکانات اقامتی و رفاهی مناسب به اندازه کافی وجود ندارد. از طرفی شهر در آخر روز، زود تعطیل شده و در شب ارائه خدمات ندارد به صورتی که اگر میهمانی در شب به سردشت برسد با مشکل مواجه میشود. این قضیه تعطیلی در شب جای سؤال دارد که از فرهنگ خود مردم برمیخیزد یا این که به آنها تحمیل شده است.
– عدم وجود بازارچه رسمی در سردشت: در سردشت سه دروازه برای ورود و خروج یا ترخیص کالا وجود دارد که هیچکدام از آنها رسمی نبوده بلکه موقتی هستند و هر سال قوانین انتقال نوع و مقدار کالا از آنها تغییر میکند. به این خاطر طبق مصاحبه با تجار و مغازه داران در سردشت، بیشتر مواقع انتقال و ورود کالاهای خارجی خریداری شده از دروازه‌های مرز سردشت مجاز نبوده و با مشکل مواجهه بوده است. این در حالی است که همان کالا، همزمان امکان ورود از مرزی مثل مرز بانه را داشته است.
– حاکم بودن دید امنیتی بر شهر و بازارچههای مرزی که تا حدی امر تجارت را به حاشیه رانده و کلیه تصمیم گیری‌ها در رابطه با این شهر از این نگاه میباشد.
– عدم کمبود معرفی شهر و جاذبه‌های طبیعی آن از طرف رسانه‌های گروهی کشور
– نبود طرح‌های عمرانی بلند مدت از طرف نهادهای ذی ربط
– عدم سرمایگذاری از طرف ثروتمندان سردشتی در زمینه‌های تجاری و ساختاری
– عدم انجام تبلیغات و یا ضعیف بودن حجم آن از طرف فعالان تجاری در خارج از سردشت
– کمبود تنوع کالا نسبت به شهرهای مرزی دیگر چون بانه
– وجود انگیزه و اعتماد به نفس پایین در بین مغازه داران و تاجران
– کمبود عمده فروشان بزرگ جهت ارئه حجم زیاد کالا
• نقاط قوت و فرصتها :
– وجود جاذبه‌های طبیعی و گردشگری و پوشش گیاهی فراوان: سردشت یکی از سر سبزترین شهرها بوده که جاذبه‌های طبیعی منحصر به فرد فراوانی دارد. همچنین این شهر از نظر آب و هوایی جزو پاک ترین شهرها به حساب می‌آید که هر چهار فصل را دارا بوده و از زیبایی‌های آنها برخوردار است.
– وجود 96 کیلومتر مرز با کردستان عراق جهت انجام امور تجاری: فاصله شهر با خط مرزی بسیار نزدیک میباشد که این توانایی میتواند امر تجارت را تسهیل کند و کالاهای فراوانی جهت ارائه به مسافران را تأمین کند.
– سابقه طولانی در انجام امور تجاری و بازرگانی مرزی
– وجود ظرفیت مناسب جهت ارئه انواع کالای خارجی مورد نیاز مسافران و میهمانان .
– تبدیل شدن به یک منطقه آزاد تجاری
پیشنهادات و راهکارهای اجرایی :
– راه‌ها و جاده‌ها از عوامل مهم در جذب مسافر و مبادلات تجاری محصوب میشوند. باید بر روی راه های مواصلاتی سردشت به عنوان یک عنصر زیر بنایی اقتصادی، سرمایه گذاری شود، به گونه‌ای که با استانداردهای روز دنیا مطابقت داشته و عبور و مرور مسافر و میهمانان را تسهیل کنند.
– متمرکز کردن بخشی از بوجه خود توسط ادارات مربوط به این امر و حتی اختصاص بوجه‌های خاص از طرف دولت
– همکاری کلیه اداره‌ها در پروژه توسعه، آبادانی و رونق بخشی به سردشت
– طراحی و اجرای پروژه‌های عمرانی، زیبایی سازی شهری، گردشگری و توریستی مانند ایجاد تلکابین و پیست اسکی
– برداشتن دید امنیتی از شهر و جایگزینی دید آبادانی و تجاری با آن
– اجرای هر چه سریعتر طرح جاده سردشت– بوکان
– ایجاد امکانات رفاهی، اقامتی و تفریحی مناسب جهت پذیرایی از مسافران
– توجه کلیه ادارات مربوطه به این امر و تلاش آنها برای ایجاد آبادانی و زیبایی سازی شهر
– افزایش تنوع کالا در بازارچههای کالای مرزی
– انجام تبلیغات گسترده در خارج از سردشت
– ایجاد برنامه‌های بلند مدت توسعه و عمرانی و داشتن دید استراتژیک به آنها
– برنامه ریزی و امکان سنجی از طرف دولت برای تبدیل سردشت به یک منطقه آزاد تجاری.
– ایجاد مراکز آموزش و توسعه تجاری جهت آموزش، مشاوره و یاری رسانی به تجار، بازرگانان و مغازه داران فعال در بازارچههای مرزی
نتیجه‌گیری
امسال سردشت، به دلایل مختلفی که بخشی از آنها در بالا اشاره شد، با افت شدید مسافر مواجه بوده که این امر باعث پایین آمدن درآمد مغازه‌داران پاساژها و بازارچههای مرزی به میزان قابل توجهی بوده است. این امر میتواند در رکود اقتصادی شهر تاثیر بسزایی داشته و از طرفی فعالین در این بخش را وادار به وارد شدن در فعالیتهای تجاری غیر انسانی و غیر قانونی چون تجارت مواد روانگردان کند و به گسترش تجارت مرگ بپردازد. این مسئله چند سالیست دامنگیر این شهر شده در حالی که میتوانست در صورت حضور یک بازار پر رونق تجاری یا یک منطقه آزاد تجاری فعال، تا حدود زیادی از گسترش این فعالیت¬ها جلوگیری کرد.
سردشت به عنوان اولین شهر شیمیایی شده جهان و شهری با موقعیت کنونی، تشنه آبادانیست. میتوان گفت که سردشت یک مسئله میباشد. شرایط زندگی در این شهر میبایست بهبود یابد و از محرومیت و نبود امکانات نجات یابد. این امر میتواند با مورد توجه قرار دادن از طرف دولت و همکاری و برنامه ریزی نهادهای مربوطه آن و همت مردم شهر محقق شود. این شهر باید به عنوان یکی از شهرهای قربانی جنگ مورد مرمت و آبادانی قرار گیرد و جهت انجام این مهم، بوجه‌های مخصوص به آن اختصاص داده شود و دید امنیتی از آن برداشته شده و زیر ساختها در آن تقویت گردد و امر توسعه به صورت فراگیر و مستمر و با دیدی استراتژیک در همه‌‌زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی، انسانی، عمرانی، شهری و … پیگیری و اجرا شود.
*دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی ، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران
از: صفحه بیرکو
