زاگرۆس پۆست
بارودۆخ و پێگەی ژن و ڕەگەزی مێ لە کۆمەڵگای خۆرهەڵاتی و ئیسلامیدا، بەگشتی بارودۆخێکی نەلەبار و پێگەیەکی نزم و پلەدوە لە چاو پێگەی پاو و ڕەگەزی نێر.. ئەمەش هەم قۆناغێكی ژیاریە کە کاریگەریی بەسەر دەقە ئایینیەکان و یاساکانەوە هەبوە، و هەمیش دەقەکان جارێکی تر ئەو پێگە نزمە دەچەسپێننەوە و ڕوبەڕوی پێشکەوتن و گۆڕانکاریە ژیاریەکان دەبنەوە.
بۆیە بۆ تێگەیشتن لەم بارودۆخە نالەبارە و پێگە نزم و نیوە-مرۆییەی ژن لە کۆمەڵگای موسوڵماننیشندا؛ دەبێت چاو بە دەقەکاندا بخشێنینەوە هەتا ڕەگ‌وڕیشەی ئەو جۆرە تێڕوانینە ببینینەوە و بزانین لە کوێوە سەرچاوەی گرتوە.
لە چەند تەوەرەیەکدا سەرنجی وێنەی ژن لە دەقەکانی قورئاندا دەدەین:
- تێڕوانین بۆ ژن: پلە دو لە چاو پیاو:
ا. دەبینین گوتاری قورئان هەمیشە ڕوی دەمی دەكاتە پیاو.. ئەگەر قسە لەگەڵ ژنەكان بكات؛ بە پیاوەكان دەڵێت بە ژنەكانتان بڵێن:
بۆ نمونە دەڵێت:
(يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا) (الأحزاب: 59)، واتە: “ئەی پێغەمبەر! بە ژنەکانت و بە کچەکانت و بە ژنانی موسوڵمانان بڵێ…”.
(وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ) (البقرة: 222)، واتە: “دەربارەی سەرخوێن‌کەوتن (حەیز) ی ژنان لێت دەپرسن، تۆ بڵێ: ئەوە شتێکی پیس و ناڕەحەتکەرە، ئیتر لەو کاتەدا لە ژنان دور بکەونەوە، و نزیکییان مەکەن هەتا پاک دەبنەوە..”.
ب. جیاكاری لەنێوان ژن و پیاودا دەكات و پیاو بە باڵاتر و گەورەتر دەزانێت و ئەمە دەكاتە پاساوی باڵادەستیی پیاو بەسەر ژنەوە:
بۆ نمونە دەڵێت:
(وَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلاَثَةَ قُرُوَءٍ وَلاَ يَحِلُّ لَهُنَّ أَن يَكْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللّهُ فِي أَرْحَامِهِنَّ إِن كُنَّ يُؤْمِنَّ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِي ذَلِكَ إِنْ أَرَادُواْ إِصْلاَحاً وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللّهُ عَزِيزٌ حَكُيمٌ) (البقرة : 228)، واتە: “پیاوان پلەیەك لە ژنان زیاتریان هەیە “.
هەروەها ـ لەسەر زمانی دایکی مەریەوە ـ دەڵێت: “نێر وەكو مێ نیە”:
(فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُهَا أُنثَى وَاللّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَيْسَ الذَّكَرُ كَالأُنثَى وَإِنِّي سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ وِإِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ (آل عمران: 36) .
جـ. بەپێی قورئان؛ پیاوان سه‌رپه‌رشتیارن به‌سه‌ر ژنانه‌وه به‌و پێیه كه خوا پیاوانی به‌سه‌ر ژناندا فه‌زڵ داوه و پیاوانیش پاره‌ی خۆیان سه‌رف ده‌كه‌ن
الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاء بِمَا فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَيْب ِبِمَا حَفِظَ اللّهُ وَاللاَّتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْأَطَعْنَكُمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَيْهِنَّ سَبِيلاً إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا (النساء: 34).
د. به عه‌ره‌ب (كه فریشته‌كانیان به كچی خوا ده‌زانی) ده‌ڵێت چۆن ده‌بێت كوڕتان بۆ خۆتان داناوه و كچتان بۆ من داناوه؟! و ده‌ڵێت: ئه‌مه دابه‌شكردنێكی ناعادیلانه‌یه:
دەڵێت: (أَلَكُمُ الذَّكَرُ وَلَهُ الْأُنثَى؟ تِلْكَ إِذاً قِسْمَةٌ ضِيزَى) (النجم: 21، 22).
هـ. له باسی پاداشتی به‌هه‌شتدا باسی پیاو ده‌كات كه حۆریی ده‌درێتێ و ئیتر باسی پاداشتی ژن ـ لەو لایەنەوە ـ ناكات له به‌هه‌شتدا:
بۆ نمونە؛ دەڵێت: (كَذَلِكَ وَزَوَّجْنَاهُمْ بِحُورٍ عِينٍ) (الدخان: 54).
و. له باسی ئه‌و شتانه‌دا كه ده‌ستنوێژ ده‌شكێنن، باسی پیسایی “الغائط” ده‌كات و ئینجا باسی ده‌ستدان له ژن ده‌كات:
(أَوْ جَاء أَحَدٌ مَّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء) (المائدة: 6).
ز. لە دەقێکدا ژن بە مەڕ “نعجة” دەچوێنێت، کاتێک لەسەر زمانی کاراکتەرێکی یەکێک لە چیرۆکەکانی دەڵێت: (إِنَّ هَذَا أَخِي لَهُ تِسْعٌ وَتِسْعُونَ نَعْجَةً وَلِيَ نَعْجَةٌ وَاحِدَةٌ فَقَالَ أَكْفِلْنِيهَا وَعَزَّنِي فِي الْخِطَابِ) (ص: 23). (قوڕطوبی) لە تەفسیری ئەم ئایەتەدا دەڵێت: “وَالْعَرَبُ تُكَنِّي عَنِ الْمَرْأَةِ بِالنَّعْجَةِ وَالشَّاةِ، لِمَا هِيَ عَلَيْهِ مِنَ السُّكُونِ وَالْمَعْجِزَةِ وَضَعْفِ الْجَانِبِ. وَقَدْ يُكَنَّى عَنْهَا بِالْبَقَرَةِ وَالْحِجْرَةِ وَالنَّاقَةِ، لِأَنَّ الْكُلَّ مَرْكُوبٌ”، واتە: “عه‌ره‌ب به (مه‌ڕ) گوزارش له ژن ده‌كات، چونكه ژن ه‌كو مه‌ڕ بێده‌نگ و بێده‌سه‌ڵات و بێزیانه. جاری وایش هه‌یه عه‌ره‌ب به (مانگا) و (مایین) و (وشتره‌مێ) گوزارش له ژن ده‌كات، چونكه ژن و ئه‌مانه هه‌مویان بۆ سواربونن”!!
ح. لە دەقێکی قورئاندا هاتوە دەڵێت: (نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ مُلَاقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ) (البقرة: 223). واتە: “ژنه‌كانتان كێڵگه‌ی ئێوه‌ن، بچنه ناو كێڵگه‌كه‌تانه‌وه له هه‌ر شوێنێكه‌وه بتانه‌وێت”. ئەمەش هەرچەند لای زۆرینەی موفەسسیرەکان بەوە لێک‌دراوەتەوە کە سێکس (ی سروشتی) لەلای پاشیشەوە دروستە، بەڵام هەندێکیشیان بەوە لێکیان داوەتەوە کە سێکس لە ڕێگەی کۆمیشەوە دروستە.
- مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ژن له یاسای ئیسلامیدا:
لە یاسا ئیسلامیەکاندا، و بەو شێوەیەی لە دەقەکانی قورئاندا داڕێژراون؛ جیاكردنه‌وه‌یه‌ك هه‌یه له‌نێوان ژن و پیاو و یاساكان زیاتر له به‌رژه‌وه‌ندیی پیاون، بەم شێوەیەی لە چەند تەوەرەیەکدا دەیخەینە ڕو:
ا. فره‌ژنی: بەپێی قورئان؛ پیاوی موسوڵمان بۆی هه‌یه تا چوار ژن بهێنێت:
دەڵێت: (وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَلِكَ أَدْنَى أَلَّا تَعُولُوا) (النساء: 3). واتە: “… دو-دو و سێ-سێ و چوار-چوار چیتان پێ باش بو لە ژنان مارە بکەن..”.
ب. بەپێی قورئان؛ “ته‌ڵاق” به ده‌ست پیاوه:
بۆ نمونە؛ دەڵێت: (وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَلَا تَتَّخِذُوا آيَاتِ اللَّهِ هُزُوًا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمَا أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتَابِ وَالْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ بِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ) (البقرة: 231).
جـ. ئه‌گه‌ر ژن به گوێی پیاوه‌كه‌ی نه‌كات؛ پیاو بۆی هه‌یه ئامۆژگاریی بكات و جێگه‌ی خه‌وی لێ جیا بكاته‌وه:
(الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاء بِمَا فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَاأَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللّهُ وَاللاَّتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَيْهِنَّ سَبِيلاً إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا) (النساء: 34). واتە: له ژنه‌كانتان دور كه‌ونه‌وه (لەگەڵیان مەخەون) و لێیان بده‌ن.
د. پیاو بۆی هه‌یه له ژنه‌كه‌ی بدات (دوای ئامۆژگاری و جیاكردنه‌وه‌ی جێی خه‌وتن) ئه‌گه‌ر به گوێی نه‌كرد:
(وَاللاَّتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَيْهِنَّ سَبِيلاً) (النساء : 34)، واتە: لێیان بدەن.
هـ. به‌ڵام ئه‌گه‌ر پیاو له‌گه‌ڵ ژنه‌كه‌یدا نه‌گونجا؛ ده‌بێت ژن له‌گه‌ڵیدا ڕێك بكه‌وێت و ته‌نازول بكات (بۆ نمونه: له به‌شێك له ماره‌ییه‌كه‌ی خۆش ببێت) بۆ ئه‌وه‌ی پیاوه‌كه‌ی ڕازی بكات:
(وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِنْ بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ وَأُحْضِرَتِ الأَنفُسُ الشُّحَّ وَإِنْ تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا) (النساء: 128)
و. شایه‌تیی هه‌ر پیاوێك (ئه‌گه‌ر نه‌خوێنه‌واریش بێت)؛ به‌رامبه‌ری شایه‌تیی دو ژنه (ئه‌گه‌ر زاناش بن):
(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا تَدَايَنتُم بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى فَاكْتُبُوهُ وَلْيَكْتُب بَّيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَلاَ يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللّهُ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللّهَ رَبَّهُ وَلاَ يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا فَإن كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لاَ يَسْتَطِيعُ أَن يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ وَاسْتَشْهِدُواْ شَهِيدَيْنِ من رِّجَالِكُمْ فَإِن لَّمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّن تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاء أَن تَضِلَّ إْحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الأُخْرَى وَلاَ يَأْبَ الشُّهَدَاء إِذَا مَا دُعُواْ وَلاَ تَسْأَمُوْاْ أَن تَكْتُبُوْهُ صَغِيرًا أَو كَبِيرًا إِلَى أَجَلِهِ ذَلِكُمْ أَقْسَطُ عِندَ اللّهِ وَأَقْومُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَى أَلاَّ تَرْتَابُواْ إِلاَّ أَن تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلاَّ تَكْتُبُوهَا وَأَشْهِدُوْاْ إِذَا تَبَايَعْتُمْ وَلاَ يُضَآرَّ كَاتِبٌ وَلاَ شَهِيدٌ وَإِن تَفْعَلُواْ فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللّهُ وَاللّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ) (البقرة: 282). واتە: دو پیاو بکەن بە شاهید، ئەگەر دو پیاو نەبون؛ با پیاوێک و دو ژن بن!
ز. میراتی ژن نیوه‌ی به‌شی پیاوه: ژن نیوه‌ی به‌شی كوڕ له میرات ده‌بات:
(يُوصِيكُمُ اللّهُ فِي أَوْلاَدِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَيَيْنِ فَإِن كُنَّ نِسَاء فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ وَإِن كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَلأَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِن كَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِن لَّمْ يَكُن لَّهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِن كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلأُمِّهِ السُّدُسُ مِن بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ آبَآؤُكُمْ وَأَبناؤُكُمْ لاَ تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعاً فَرِيضَةً مِّنَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلِيما حَكِيماً) (النساء: 11).
(يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلاَلَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَكَ وَهُوَ يَرِثُهَآ إِن لَّمْ يَكُن لَّهَا وَلَدٌ فَإِن كَانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَ وَإِن كَانُواْ إِخْوَةً رِّجَالاً وَنِسَاء فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَيَيْنِ يُبَيِّنُ اللّهُ لَكُمْ أَن تَضِلُّواْ وَاللّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ) (النساء: 176). واتە: ـ لە میراتدا کە دەمێنێتەوە بۆ منداڵ ـ نێر بەشی دو مێی هەیە.
ح. سه‌رپه‌رشتی و باڵاده‌ستیی خێزان به‌ده‌ست پیاوه‌وه‌یه، یانی پیاو (قِوامة) ی به‌سه‌ر ژنه‌وه هه‌یه كه بریتیه له سه‌رپه‌رشتی و به‌ڕێوه‌بردن، ئیتر پیاو وه‌كو فه‌رمانڕه‌وا و ته‌ئدیبكه‌ر وایه به‌سه‌ر ژنه‌وه:
(الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ) (النساء: 34).
ط. ده‌بێت ژن خۆی دابپۆشێت، به شێوه‌یه‌ك ملیشی دیار نه‌بێت، به‌ڵام پیاو بۆی هه‌یه نێوانی ناوك و ئه‌ژنۆی نه‌بێت هه‌مو گیانی ده‌ربخات:
(يَاأَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا) (الأحزاب: 59).
ی. ئیسلام دان به تاوانی (ئیغتیصاب) دا نانێت ئه‌گه‌ر ئافره‌تێك ڕوبه‌ڕوی بوه‌وه و شایه‌تی هه‌ر خۆی بو، چونكه ئیسلام مه‌رجی سێ شایه‌تی پیاو به مه‌رج ده‌گرێت بۆ سه‌لماندنی زینا، ئه‌گه‌ر ئه‌و ئافره‌ته‌ی ئیغتیصاب كراوه ده شایه‌تی ژنیشی هه‌بێت؛ سودی نیه و دادگای ئیسلامی مافی ناداتێ.. ئه‌و كاته‌ش به تۆمه‌ت بۆی حسێب ده‌كرێت و هه‌شتا قامچیی لێ ده‌درێت وه‌كو سزای تۆمه‌ت (قه‌ذف):
(وَالَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُمَّ لَمْ يَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاء فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِينَ جَلْدَةً وَلا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَةً أَبَدًا وَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ) (الأحزاب: 59).
ک. پیاو بۆی هه‌یه هه‌ر دوای جیا بونه‌وه ژنێكی تر بهێنێت، به‌ڵام ئه‌و ژنه‌ی له هاوسه‌ره‌كه‌ی جیا ده‌بێته‌وه و سكپڕه؛ بۆی نیه شو بكاته‌وه هه‌تا سكه‌كه‌ی داده‌نێت، یانی (عیدده) كه‌ی دانانی سكه‌كه‌یه‌تی:
(وَأُوْلَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ) (الطلاق: 4).
ل. ئه‌و ژنه‌ی له حه‌یز چوه‌ته‌وه و گه‌یشتوه‌ته ته‌مه‌نی (یأس)؛ ئه‌وا ئه‌ویش ده‌بێت سێ مانگ چاوه‌ڕێ بكات ئینجا شو بكاته‌وه:
(وَاللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِن نِّسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ) (الطلاق: 4).
م. ئه‌و ژنه‌ی مێردی ده‌مرێت؛ ده‌بێت ئه‌ویش چوار مانگ و ده شه‌و چاوه‌ڕێ بكات و به‌تازیه‌باری بمێنێته‌وه ئینجا شو بکاتەوە:
(وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ) (البقرة : 234).
پێشتریش وتویەتی کە ده‌بێت یه‌ك ساڵ بمێننه‌وه و شو نه‌كه‌نه‌وه (ئەمەیان بە ئه‌وه‌ی پێشو به‌تاڵ كراوه‌ته‌وه):
(وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِّأَزْوَاجِهِم مَّتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِيَ أَنفُسِهِنَّ مِن مَّعْرُوفٍ وَاللّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ) (البقرة: 240).
ن. ڕێگه‌دان به ماره‌كردنی كچی منداڵ:
وَاللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِن نِّسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَاللَّائِي لَمْ يَحِضْنَ وَأُوْلَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ (الطلاق : 4).
له ئایه‌ته‌كه‌دا باسی ئه‌وانه ده‌كات كه ماره‌كراون به‌ڵام هێشتا نه‌كه‌وتونه‌ته حه‌یزه‌وه!
س. ئه‌گه‌ر پیاوێك ژنه‌كه‌ی ته‌ڵاق دا؛ ده‌بێت پیاوێكی تر ماره‌ی بكات و ئه‌م ته‌ڵاقی بدات؛ ئینجا بۆی هه‌یه پیاوه‌كه‌ی پێشوی ماره‌ی بكاته‌وه:
(فَإِنْ طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّى تَنْكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُ فَإِنْ طَلَّقَهَا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يَتَرَاجَعَا إِنْ ظَنَّا أَنْ يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ)
ع. ئه‌و ژنانه‌ی “ته‌ڵاق” ده‌درێن و “عیدده” كه‌یان ته‌واو ده‌كه‌ن؛ ده‌بێت له ماڵ ده‌رنه‌چن:
(يأيها النبي اذا طلقتم النساء فطلقوهن لعِدّتهن وأحصوا العِدّة واتقوا الله ربكم لا تخرجوهن من بيوتهن ولا يخرجن الا ان ياتين بفاحشة مبينة وتلك حدود الله ومن يتعدَّ حدود الله فقد ظلم نفسه) (الطلاق: 1)
ص. حه‌پسی هه‌تاهه‌تایی ژن:
(وَاللاَّتِي يَأْتِينَ الْفَاحِشَةَ مِن نِّسَآئِكُمْ فَاسْتَشْهِدُواْ عَلَيْهِنَّ أَرْبَعةً مِّنكُمْ فَإِن شَهِدُواْ فَأَمْسِكُوهُنَّ فِي الْبُيُوتِ حَتَّىَ يَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ يَجْعَلَ اللّهُ لَهُنَّ سَبِيلاً) (النساء: 15).
به‌پێی ئه‌م ئایه‌ته ژن ئه‌گه‌ر “داوێنپیسی” ی كرد؛ ده‌بێت هه‌تاهه‌تایه له ماڵه‌كه‌ی خۆیدا حه‌پس بكرێت [جا مەبەستی لەم “داوێنپیسی” (“فاحشة”) یە چیە؛ لە دەقەکەوە دیارە مەبەستی پەیوەندیی هاوڕەگەزبازیی نێوان ژنانە، بیروڕایەکی تریش ده‌ڵێن: ئه‌م ئایه‌ته به‌تاڵ بوه‌ته‌وه به حوكمی ڕه‌جم].
ف. پیاوی موسوڵمانی موجاهید بۆی هه‌یه ژن و كچی دوژمنه‌كانی لە ناموسوڵمانان به‌تاڵانی ببات و ئیغتیصابیان بكات و بیانكاته كۆیله و بیانفرۆشێت:
(يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَكَ أَزْوَاجَكَ اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمَّا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَيْكَ) (الأحزاب: 50).
