داعش، دەوڵەت، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست / محەمەد حەکیمی

لێکدانەوەو خوێندەوە بۆ هاتن‌و دروستبونی داعش شتێکی سانا‌و ساکار نییە. هاتنی داعش‌و ئەو ترس‌و دڵەڕاوکییەی لە ناوچەکە سەری هەلداوەو تەنها دروستکردنی گروپیکی تیرۆریستی نییە، تەنها دروستبوونی دەوڵەتی ئیسلامی نییە، تەنها هاتنی هێزیکی کۆنەپەرەست‌و توندئاژۆ نییە، بەڵکوو ئەمە کاردانەوەی ئەو ناکارائیەیە کە دەسەڵاتەکانی ناوچەکە بە تایبەتی سوریاو عێراق‌و بە کەمگرتنی هێزە نەتەوەییەکان یان کەمە نەتەوەیی‌و ئایینیەکانەو هەروەها پشتیوانیکردنی دەوڵەتگەلێک وەکوو “ڕژیمی ئیسلامی ئێران‌ روسیە‌و …” لە دەسەڵاتی “بەشار ئەسەدو مالکی”‌و دەسەڵاتگەلێکی دیکەش وەکوو “عەرەبستان‌، تورکیەو ئوردون‌و…” بوە هۆی ئەوەی کە داعش لەمناوەدا بتوانێت ببێت بەو هێزەی کە دەست بگرێت بە بەشێکی بەرچاو لە خاکی عێراق‌و سوریاو هەروەها ببێتە هەرەشە بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی زۆربەی وڵاتانی جیهان بە تایبەتی ناوچەکە، چ ئەوانەی کە بە دژی بوون‌و چ ئەوانەی کە دوستی بون.

هاتنی داعش نیشاندەری ئەوە بوو کە دەوڵەتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست حکومەتی جەماوەر نین‌و هەمیشە ئەم دەسەڵاتانە وەکوو”بەشار ئەسەدو نووری مالکی” تەنها و تەنها دەسەڵاتی بەشێکی کەم لە شاڕۆمەندانیخۆیانیان کردوەو ئەوانیش هەمیشە بەرژەوەندی ئەو کەمینەیان لەبەرچاو بوەو بە هەموو شێوە ئەوانی دیکەیان چەوساندوەتەوەو ئەمە بۆەتە هۆی ئەوەی کە ناڕزایەتێکی بەرفراوان لەو وڵاتانە بێتە دیی‌و هەر بەو هۆیەوەیە کاتێ هێزێکی دواکەوتوو وەکوو داعش کە درێژکراوەی ئەلقاعیدەیە دێتە نێو گەمەکەوە ئەو خەڵکە بە هەموو توانایانەوە یارمەتی ئەو هێزە کۆنەپەرەست‌و دوگمە بدەن.

لێرەدا ئەوەی واقعەو لەسەر ئەرزی واقعدایە ئەوەیە کە داعش هەلقولاوو دروستکراوی دۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، ڕاستە کۆمەڵێک وڵات یان ڕووداوەکانی ناوچەکەیارمەتیدەری ئەم هێزە بوون بۆ ئەوەی پەڕە بستێنێت‌و بەمشێوە ببێتە هەرەشە بۆ سەر هەموو جیهان. بەڵام لە واقعدا داعش تەنها هێزێکی چکۆڵەیە کە زۆر بە سانایی لەناو دەچێت، پرسیار لێرەدایە ئەوەیە کە دوای داعش ئەم ناوچە بەرەو چی‌و کوێ دەروات؟ ئایا گلوبالیزمی ئیسلامی، توندرەوی ئیسلامی‌و هەروەها سێ کوچکەی شێعەو شێعیزم یان سونی لە ناوچەکە زیاتر پەڕە ناستێنێت، ئەو هەموو چەکەی لەم ناوچە بڵاو بوەتەوە ئەمجارە ڕوویان دەکرێتە کوێ‌و بەرەو کام وڵات دەچێت‌و کارەساتێکی مرۆیی دیکە وەکوو ئەوەی کە لە “شەنگال” ڕوویدا بە هۆی ئەو چەک‌و ئەو هەموو پولەی کە لەم ناوچەدا کەوتوەتە دەستی ئیسلامییە توندئاژوەکان لە چ وڵات‌و ناوچەیەکدا دەقەومێ‌و ڕوو دەدات؟

پرسیاری سەرەکی ئەوەیە کە چ فکرێک‌و چ عەقلانیەتێک هەیە بۆ دوای داعش‌و پەرتەوازەبوونی ئەو هێزە، باشە ئەو هەموو چەکە دەکەونە دەست کام هێزو کام وڵات‌و …. دوای پەرتەوازە بوونی ئەو هێزەو گەڕاندنەوەی بیانیەکانی ئەو هێزە بۆ وڵاتانی ئرووپا ئەورپا چ جۆرە معاملەیەک دەکات لەگەل ئەم هێزەو ئەم هێزە توند ئاژوە ئەوروپا بەرەو کوێ دەبات؟ ئایا ئرووپایەک کە تەنها ئالمان 6000 هێزی توندئاژۆ هەیە، چی بەسەر دێت؟

لێرەدا جێگەی خۆیەتی ئاماژە بەوە بکەم کە دوای چۆلکردنی ناوچەکە لەلایەن هێزەکانی ئەمریکاو یەکێتی ئوروپاوە بوشاییەک هاتە ئاراوەو دەسەڵاتیش لەناوچەکە بە جێگەی ئەوەی زیاتر بها بە کەمایەتیەکان‌و خەڵکەکەی بدات، بە پێچەوانەوە ئەوەی لە دەستی هات بە دژی سونەو کورد لە عێراق کردی، سونەی بە گشتی خانەنشین کردو تەنانەت لەلایەن میلیشاکانەوە دەستدرێژی کراوەتە سەر مال‌و خێزانیان‌و ئەو لە کوردستانیش دیمان کە مووچەی خەڵکەکەیان بڕیوەو لە سوریاش بەشار ئەسەد بە جێگەی ئەوەی واز لە دەسەڵات بێنێت‌و ڕێگە بدات ئال‌وگۆڕێکی ئارام‌و دێمۆکراسیانە لە وڵاتدا بەرێوە بچێت ڕێگەی بۆ داعش‌و داعشیەکان خۆشکرد تا بتوانن ئەو هەموو جەنایەتانە بکەن. دەبێ پێش ئەوەی داعش لە ناوببردرێت، فکرێت بۆ دەسەڵاتی بەشار ئەسەدو ڕژیمی ئیسلامی لە ناوچەکە بکرێتەوەو ئەو دوو دەسەڵاتە نگریسە بە پێی ئەوەی پەیماننامەی ستراتیژیان پێکەوە ئیمزا کردوەو بۆ ئەوەی هیلالی شیعی بەرز ڕابگرن بە هەموو شێوەیەک دەستیان لە کوشتارەکانی عێراق‌و سوریادا هەیە. بەشار ئەسەد کەسیکە کە دەبێت بە هۆی تاوانی جەنگیەوە لە دادگای لاهەدا محاکمە بکرێت‌و بەرپرسانی ڕژیمی ئیسلامیش بە هۆی پشتیوانیکردن‌و لە بەشار ئەسەدو هێزە توندرەوەکانی وەکوو” حزب‌وڵڵا، سەدر، حەماس‌و….” بە هەمانشێوە مەحاکمە بکرێن.

لەمناوەدا دەوڵەتی تورکیەش بە هەموو شێوەیەک بۆ ئەوەی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد بروخێت‌و ئەوان بتوانن دەستی وڵاتانی درواسێ بە تایبەتی شێعەکان لە سوریا ببردرێت یارمەتی داعشیانداو ئەو هێزەی ئەمڕۆ بوەتە هێزێکی ترسناک بۆ خۆدی ئەو وڵاتەش. تا ئێستاش تورکیە ئامادەنییە یارمەتی خەڵکی عێراق لە شەڕی دژ بە تیرۆرو داعش بدات‌و بە هۆی ئەو سیاسەتەی کە لە ناوچەکە گرتویەتە بەر ئامادە نییە بە دژی داعش بچێتە هیچ هاوپەیامنەتییەک.

لێرەدا وڵاتانی یەکێتی ئورووپاو ولايەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا چ نەخشێک دەگێڕن‌و دەیانەوێ تا کەی ئەم سیاسەتی گێزەوەو گوچان یانگورز بە کار بێنن. ئەم سیاسەتە ڕاستە بەرژەوەندییەکانی ئەوانی تا ڕادەیەکی زۆر پاراستوە بەڵام لە درێژ ماوەدا ئەوانیش تووسی کێشەی جدیی دەکاتەوەو دڵنیام کە کارەساتێکی دیکەی وەکوو ئەوەی 11 سێپتامبر لە ئەمریکا یان وڵاتانی یەکێتی ئەورووپا ڕوو دەدات، بەو هەموو چەک‌و پێشکەوتنانەی ڕژیمی ئیسلامی لە بواری چەکی ناوکیداو ئەو هەموو هێزەتوندئاژوە لە ناوچەکە، جا ئەگەر ئەو هێزانەی کە لە ڕیگەی ئێرانەوە پڕچەک دەکرێن، ئەگەر چەکێکی مەترسیداریان دەست بکەوێت ئەوا ئێتر واوەیلا دەبێت‌و هیچ وڵاتێک ڕووی ئاسایش بە خۆیەوە نابینێت.