دەوڵەتی ئیسلامی لە بیابانی عەرەبی / ئەكرەمی میهرداد

دەسەڵات و دەوڵەتی بیابان لە فەرهەنگی عەرەبی و ئیسلامیدا زۆر بڵاوە و خۆیان بە (بەدو) ناوی دەبەن و تەنانەت تا ئێستاش بەشێك لە خەڵكی كوردستان لەبیریانە كە ساڵانی شەستی سەدەی رابردوو، كاتێك كە عەرەبەكانی ئەو ناوچەیان بۆ دژایەتی شۆرشی ئەیلول هێنابوو و دەیانوت: احنا البدو، وین العدو. لە  ڕەقەوە هەتا موسڵ دەوڵەتی بیابانی ئیسلامی دەیەوێت نەخشەی جیۆسیاسی بگۆڕێت و سنووری هەردوو دەوڵەتی عیراق و سوریا تێكەڵاو بكات. لەلای هەندێك ئەوە بەدوور دەزانرێت كە پرۆژەی دەوڵەتی ئیسلامی داعش بەو خێراییە جێبەجێ بكرێت و بە ئاشكرا و بە دیار چاوی دەوڵەتانی هەرێمایەتی و جیهانی ئەم دەوڵەتە عەرەبیە ئیسلامیە لە رۆژئاوای عێراق و رۆژهەڵاتی سوریا جێبەجێ بكرێت. بەڵام ئەوەی كە ئێستا داعش و سەلەفیەتی جیهادی دەیانەوێت و راشیانگەیاندووە دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامیە بە رابەرایەتی خەلیفەی موسڵمانان ئەبوبەكر بەغدادی.

قەڵەمڕەوی ئەم دەسەڵاتە ئێستا زۆربەی بیابانی عەرەبی داگیر كردووە كە دەیانەوێت ویلایەتی موسڵی جاران و جزیرەی سوریا بخەنە ناو بادیەی گەورەی شام كە بریتی یە لە رۆژهەڵاتی سوریا ورۆژئاوای عێراق و رۆژهەڵاتی ئوردون و باكووری سعودیە، واتە ئەو شوێنەی كە لە مێژوودا زێدی سەرهەڵدانی سەلەفیەتی جیهادی و ئیسلامی سیاسی توندڕەوی سوننەی عەرەبیە. بێگومان ئەم پیلانە دەخوازێت لە باشوور و خۆرهەڵاتەوە واتە لە كەنداوی كوەیت بەرەو كەنداوی عەقەبە بچێت لە خۆرئاوا و لەوێشەوە بەرەو سینای میسر و لە باكوریشەوە هەتا حەڵەب درێژ بێتەوە.
ئێستا دەوڵەتی ئیسلامی و بیابانی عەرەبی هەموو ئەو هێز و سەرچاوانەی هەیە كە بزاڤی وەهابیەكان شانشینی عەرەبی سعودییەیان پێ دامەزراند و ئەوان خاوەنی چەكی بەهێز و سەرچاوەی نەوت و ئاون و بەشێكی بەرچاویش لە عەشایری سوننەی عەرەب لە عێراق و سویا راستەوخۆ لەگەڵیان و هەندێكیش لە عەشایر و دەوڵەمەندانی سعودیە و ئوردون و كویت و ناوچەكانی دیكە هاوكاریانن. لە هەلومەرجی راستینەی جوگرافی و كۆمەڵایەتی و مێژوویی ئەو ناوچانە زۆر زەحمەتە لەنێوان عێراقی و شامی و سعودی و ئوردونیدا جیاوازی دیموگرافی و جەماوەری ببینین، چونكە هەموویان درێژكراوەی ئەو عەشیرەتانەن كە بەشێكن لە دەسەڵاتی سەلەفیەتی جیهادی لە بیابانی عەرەبیدا. لە مێژووی كۆنی ئیسلامی و پێش ئیسلامیشدا ئەو ناوچە بیابانانە بە جیاواز لە ناوچەكانی دراوسێ ناسراون: خۆرهەڵاتی سوریا بەشێكە لە جەزیرە نەك شام و ویلایەتی جەزیرەش زۆربەی كاتەكان سەربەخۆ بووە لە ویلایەتی شام. لەكاتی داگیركاری عەرەبە ئیسلامیەكان ، یان ئەوەی خۆیان ناویان ناوە فەتحی ئیسلامی ئەم ویلایەتە جیاواز و سەربەخۆ بووە لە عێراق و شام، ئەو كاتە عێراق بریتی بووە لە ویلایەتی كوفە و بەسرە. پاشەكشەی خەلافەتی عەبباسی لەدوای سەرهەڵدانی دەسەڵاتی توركی لە ناوچەكەدا وایكرد حەمدانیەكان بە پشتیوانی عەسەبیەتی بادیەی عەرەبی ئیمارەتێكی شەڕكەر دامەزرێنن كە قەڵەمڕەوی حەڵەب هەتا موسڵ و لەوێشەوە هەتا شار و دێهاتەكانی فوڕات لەنێوان ساڵانی 890ز-1004ز حوكمڕانی بكەن. ئێستا دەوڵەتی ئیسلامی داعش هەمان ئەو ناوچانەی كۆنترۆڵكردووە كە دەوڵەتی حەمدانی لەسەر دامەزرا.

لێكۆڵیاری عێراقی (ئەحمەد هاشم ئەلحەبوبی) دەڵێت: خراپترین دراوسێی هەر شار و ناوچەیەك بریتی یە لە بیابان، چونكە ئەوێ سەرچاوەی ئەو دڕندە مرۆییە بێ بەزییانەن كە خاونی سروشتی شەڕەنگێز و بیركردنەوەی توندڕەون. بەبڕوای ئەلحەبوبی، كە لە پاییزی 2013 رایگەیاند: موسڵ ببوە سەرچاوەیەكی سەرەكی بۆ دارایی داعش بەهۆی ئەو باج و سەرانەیەی بەسەر خەڵكیان سەپاند بوو. ئەو بە ڕاشكاوی دەڵێت كە لێك تێگەیشتنی نەنوسراو لەنێوان هێزەكانی سوپا و ئاسایشی عێراق لە موسڵ و “داعش” دا هەبووە كە بناغە و زەمینەكەی ترس و گەندەڵی بووە و لەوانەش زیاتر هەستی هاوبەشیان بوو بەرامبەر دوژمنی هەموولایەك كە دەسەڵاتی بەغداد و مالكی بوو. لەوانەیە داڕمانی سەربازی و ئاسایشی خێرای موسڵ بەرامبەر هێزەكانی داعش لە 9/6/2014 لە ئەنجامی ئەو هاوكارییە ناڕاگەیەندراوە بێت.

هەندێك لەسەرچاوە و لێكۆڵیارەكان دەڵێن پارێزگای ئەنبار كە فراوانترین رووبەری بیابانشینی رۆژئاوای عێراقە، مەڵبەندی سەلەفیەتی جیهادی و ژینگەی داعش و هاوشێوەكانیەتی،بەڵام موسڵ و جێگا و هەڵكەوتەی دەتوانێ نەخشی كاریگەر بۆ دەوڵەتی ئیسلامی بیابان ببینێ. موسڵ كە دوەم گەورەترین شاری عێراق و مەڵبەند و ژینگەی هەموو ئەو بزاڤ و سیاسەتانەیە كە نەژادپەرستی عەرەبی و توندڕەوی ئیسلامی بەرهەم هێناوە لە مێژووی هاوچەرخدا سێ رووداو یان سێ سەردەمی جیاواز ئەوانە دەسەلمێنن:

لەساڵی 1959 یەكەمین دژایەتی لەم ناوچە سوننی یە عەرەبیە توندڕەوە بوو بەرامبەر دەسەڵاتی عەبدولكەریم قاسم كە ناسراوە بە هەڵگەڕانەوەی شەواف. پاشان دەسەڵاتی بەعس لەدوای 1963 دەیكاتە ناوچەی سەرەكی بۆ بەرهەم هێنانی دەسەڵاتی سوننەی عەرەبی و میلیتاریزمی بەعسی و عەشیرەتەكان لەژیانی ئاساییەوە بەرەو سوودمەندی دەسەڵات و موڵكانەی سیاسی دەگۆڕێت. لەدوای ساڵی2003 و ڕووخاندنی بەعس و سەدام ئەم هەلومەرج و پەیوەندی و ژینگە سیاسی و سەربازی و دەسەڵاتدارییان لەدەست دەچێ، بۆیە دەبنە زەمینەی كۆمەڵایەتی و سیاسی و مێژویی بۆ “قاعدە” و بەرهەم هەرە دڕندە و ترسناكەكەی كە داعشە. داعش هەمان نەژادپەرستی دڕندەی بەعسیە كە ئاوێتەیە لەگەڵ فەرهەنگ و میژووی سەلەفیەتی جیهادی و قاعیدە و تەكفیریەكانی دیكە.
ئێستا داعش كە ئایدیۆلۆژیای سیاسی و كۆمەڵایەتی ئەو عەشیرەتانەی لە قەومیەتی عەرەبی وبەعسیەوە بەرەو سەلەفیەتی جیهادی و تەكفیری گۆڕیوە، یان لەڕاستیدا وادیارە كە گۆڕیویەتی، تەماشای موسڵ و كوردستای باشوور دەكات كە بەشێكن لە دەوڵەتی ئەنبار و سەڵاحەدین و بادیەی شام.لەدوای سەرهەڵدانی قەیران و توندوتیژیەكان لە سوریا و لەدوای لاوازبوونی هاوپەیمانی ئۆپۆزیسیۆنی سوریا و بەهێزبوونی داعش بە یارمەتی وڵاتانی سوننەی عەرەب و توركیا، بوارێكی زیندووی بۆ كۆنترۆڵكردنی ئەو عەشیرەتانە دەستكەوت كە وەكو بەشێك لە دەوڵەتە بەدەوییەكەی ئەژمار دەكات. داعش دەیەوێت جەزیرەی فورات و ویلایەتی موسڵ بكاتە بەشێك لە دەوڵەتەكەی و ئەگەر بۆی بكرێت هەموو ئەوناوچانە داگیر دەكات كە ئێستا بە كوردستانی باشوور ناسراون. لەدوای دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامی و سڕینەوەی ناوی”عێراق” و “شام” لە خەلافەتەكەی ئەبوبەكر بەغدادی، ئامانجی ئەم دەوڵەتە ئەوەیە كە هەموو رۆژهەڵاتی ئوردون و باكوری سعودییەش بخاتە ناو دەوڵەتەكەی خۆی.
ئێستا دەوڵەتی ئیسلامی خاوەنی سەچاوەی داهاتی سەربەخۆ و كۆنترۆڵكردنی ناوچە دەوڵەمەندەكان و عەقیدەی بەدەوی جیهادی و تەكفیریە، كە شێوەیەكە لە دووبارەبوونەوەی بزوتنەوەی وەهابی بنەماڵەی سعودیەكان كە شانشینی عەرەبی سعودیە یان دامەزراند بە زەبری چەك و بەهێزی عەشیرەتەكان و موبارەكەی ئینگلیزەكان لە سەدەی رابردوو.

دەوڵەتی ئیسلامی بڕیاری داوە كە دڕندەیی بەرامبەر ئەو نەژاد و ئایین و كەمینە ئاشتی خوازانە بنوێنێ كە هەمیشە قوربانی دەسەڵاتەكانی ناو عێراق و سوریا بوون. كە مەبەستم كورد و ئێزیدی و مەسیحی و شەبەك وسریانەكانە. لەبەرامبەریشدا لەگەڵ ئەو نەژاد و كەمینانەدا ئاشتی دەنوێنێ و هاوپەیمانی ئاشكرا و نهێنی دەسازێنێ كە مێژووی خوێناوی و پاوانكردنی دەسەڵات لە عێراق و سوریا لەسەر دەستیان جێبەجێ كرا.واتە سوننەی عەرەب لە عێراق و بنەماڵەی ئەسەد و عەلەوییەكان لە سوریا. بێگومان كوشتن و پەلاماردان و ئاوارەكردنی كەمینە ئاشتی خوازەكان تاوانێكی ناشیرینە و وەكو خراپەكاری و دڕندەیی نواندنە بەرامبەر مناڵان و پیران و پەككەوتوان، ئێستا داعش دروست ئەو كارە دەكات و پەلاماری كەمینەكانی ئێزدی و مەسیحی و شەبەك و سریانەكان دەدا و لەناو ئەوانیشدا پیران و ژنان و مناڵان جینۆساید دەكات. لەو جێگایانەی كە بەرەنگاری چەكداری دەكرێن هەڵدێن، بەڵام پەلاماری خەڵكی بێچەك و بێ بەرگری دەدەن و ئەمەش هەمان فەرهەنگ و دابونەریتی چەكداری و سەربازی عەرەبی سوننەی بیابان نشینە.