زاگرۆس پۆست
بەهۆی ئەو واقیعەی وەك دەرئەنجامی جەنگی كەنداو هاتە ئاراوە كە تێیدا شانبەشانی راپەڕینی شیعە لە باشووری عێراق، خەڵكی كوردستانیش راپەڕین و پاشان كۆچڕەوی ملیۆنیی كورد، بەرهەمەكەی چەسپاندنی دۆخێكی تایبەت بوو لە باشووری كوردستان و بووە بناغەی حوكمڕانییەكی نیمچە سەربەخۆی كوردی لە ناوچەكە. هەروەها بەهۆی جۆرێك لە پەیڕەوكردنی سیاسەتی رازیكردنی وڵاتانی ئێران و توركیا و رەواندنەوەی مەترسیەكانیان لە دروستبوونی كیانێكی كوردی، هێزە كوردییەكانی ئۆپۆزسیۆنی ئێران، رازی كران بۆ موراعاتی ئەزموونەكەی باشوور چەكەكانیان بێدەنگ بكەن و لەبری سەنگەری رووبەڕووبوونەوەی كۆماری ئیسلامیی ئێران، كەمپی ئاوارەیی هەڵبژێرن.
ملنەدانی پەكەكە بۆ هەمان ستراتیجی پارتی و یەكێتی، رووداوەكانی ساڵی 1992ی لێكەوتەوە كە هەردوو هێزە سەرەكیەكەی باشوور بە هەموو قورساییانەوە چوونە شەڕی پەكەكەوە.
ئەم شێوازی مامەڵەكردنە لەگەڵ كوردی رۆژهەڵات و باكووری كوردستان، تێڕوانینێكی تازەی لای ئێرانی و توركەكان هێنایە ئاراوە كە دەتوانن وەك حاڵەتی ئەمری واقیع مامەڵە لەگەڵ ئەم نیمچە كیانە كوردیە بكەن، بێ ئەوەی ببێتە هۆكاری بزواندنی هەستی كوردایەتی لای كوردەكانی ژێردەستەی خۆیان. توركیا كەمتر، بەڵام بەهۆی بوونی ناكۆكی قووڵ و ستراتیجیی ئەوكاتی نێوان ئێران و عێراق، ئێران لەوەش زیاتر لە هەرێمی كوردستان هاتە پێش و یارمەتیدەرێكی گەورەی هەرێم بوو تا بەرگەی سزا ئابووری و سیاسییە سەپێنراوەكانی سەری بگرێت و بمێنێتەوە.
دوای رووخانی سەدام، بەهۆی گرتنەدەستی دەسەڵات لەلایەن شیعەوە، هەروەها بەهۆی زاڵبوونی هەژموونی ئێران لەسەر عێراق، ئاڵوگۆڕێكی گەورە لە جەمسەربەندی و هاوكێشەی هەرێمایەتیی ناوچەكەدا روویدا. بەو هۆیەوە گۆڕانكاریەكی زۆر بەسەر تێڕوانینی توركیاشدا هات بۆ كێشەی كورد و بەتایبەتیش لە مامەڵەكردنی لەگەڵ هەرێمی كوردستان، بەجۆرێك كە بەشێك لە ستراتیجی خۆی لەڕووی ئابووریی وزەوە (نەوت و غاز) ببەستێتەوە بە پێگەی هەرێمی كوردستانەوە. ئەم ستراتیجەی توركیا هێندە پەرەی پێدرا، گومان دەخرایە سەر توركیا كە لەپشت هاندانی كوردەوە بێت بۆ سەربەخۆیی.
بەڵام لە بەهاری عەرەبی و دەستپێكی رووداوەكانی سووریا و سەرهەڵدانی ناڕەزایەتی و خۆپیشاندان لە ناوچە كوردییەكانی رۆژئاوا، لە رێككەوتنی نێوان ئێران و پەكەكە و ئەسەد، بۆ گواستنەوەی سوپای پاسداران بۆ سووریا و پشتیوانیكردن لە مانەوەی ئەسەد، هەروەها چوونی بەشێك لە فەرماندەكانی پەكەكە و كۆنترۆڵكردن و ئاراستەكردنی هەست و سۆزی كورد لە سووریا و دروستكردنی بناغەیەك بۆ خۆبەڕێوەبەرێتی ناوچە كوردییەكان و كۆنترۆڵكردنی لەلایەن هێزەكانی نزیك لە پەكەكە، پاشان بەهۆی سەرهەڵدانی داعش و دەرئەنجامەكانی، توركیا ترسی زۆری بۆ دروستبوو كە ئەم ئەزموونەی رۆژئاوای كوردستان پێچەوانەی باشوور، مەترسی راستەوخۆ دەخاتە سەر ستراتیجی ئابووری و ئاسایشی سیاسی وڵاتەكەی. لە بەرانبەردا دەبێتە هۆی باڵاكردنی كێشەی كورد لە ناوچەكە.
ئێران رۆڵێكی ورد و ژیرانەی هەبوو لە دروستكردنی ئەو مەترسییانە لای توركیا، سوودی لە تواناكانی پەكەكە و پەیەدە بینی بۆ ئەوەی توركیا لە ستراتیجیەتی خۆیدا هەژموونی كورد وەك هەڕەشە و مەترسی ببینێ نەك هەژموونی شیعە و ئێران. ئەمە سەرەتای قەناعەتهێنان بوو بە توركیا كە دەست لە خەونەكانی لە باشووری كوردستان هەڵگرێ و هەمان ئەو ستراتیجە ئابوورییە لەڕێگەی توركمانی شیعەوە لە ناوچەكانی كەركووك دەستەبەر بكات.
لە ماوەی ساڵی رابردوودا، كۆبوونەوە بەردەوامەكانی دەزگا هەواڵگرییەكانی نێوانیان، رێككەوتنە سەربازی و سیاسیەكانیان، ئەوە بەرهەمەكەی بوو كە توركیا رەزامەندی دەربڕێت بۆ بەچۆكداهێنانی باشوور. لە بەرامبەردا دەستەبەركردنی هەمان ئەو خەون و پرۆژە ستراتیجیانە و پاراستنی بەرژەوەندییەكانی توركیا لە عێراق و لە سەرووی ئەوانەشەوە رێگەخۆشكردن بۆ توركیا بە كۆنترۆڵكردنی ناوچە كوردییەكانی سووریا و دوورخستنەوەی مەترسیی قەندیل لەسەری.
ئێستا نازانرێ وردەكاری و خاڵەكانی رێككەوتنی ئێران و توركیا چین، بەڵام بە دڵنیاییەوە لەسەر پاشەكشەكردن بە كێشەی كوردە. باشوور رۆڵی جارانی نەما و تا ئەندازەیەكی زۆر كاریگەری لەسەر دۆزەكە لاواز بووە، لە رۆژئاوا بە كۆتایی عفرین زۆر شت لە بەرژەوەندی وڵاتانی سەردەستەی ناوچەكە كۆتایی دێت. دوای 16ی ئۆكتۆبەریش یەكەمجار عەبادی ئاشكرای كرد كە لەگەڵ توركیا رێككەوتوون بۆ وەدەرنانی مەترسیی تیرۆر لە نێوان هەردوولا و تا ئێستا چەند جارێكیش لەسەر ئاستی باڵا توركەكان تەئكید لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە لەگەڵ عێراق پێكەوە ئۆپەراسیۆنی هاوبەشمان دەبێت بۆ لەناوبردنی پەكەكە لە قەندیل. بەدوور نازانرێ سوپای عێراق و توركیا لە شنگال و قەندیل لە پەكەكە بدەن.
ئەوەی دەبینرێ و لە پشتەوەی رووداوەكانەوە دەخوێنرێتەوە، پیلانێكی هەرێمایەتی بە ئاگاداری و رەزامەندیی بەشێك لە رۆژئاوا لەئارادایە دژ بە كورد وەك نەتەوە، دەستپێكی جێبەجێكردنەكەشی بە گرتنی كەركووك بوو، ئەوەی ئێستا لە عەفرین روودەدات و هەر پێشهاتێكی تر بۆ سەر قەندیل و لە داهاتووشدا لە قاڵبدانی كورد لە هەریەك لەم وڵاتانەی ناوچەكە، جێبەجێكردنی بەند و بڕگەكانی رێككەوتنی توركیا ئێران رۆژئاوایە كە هێشتا ئێمە بە وردەكارییەكانی نازانین و رەنگە دوای ساڵانێكی تر بۆمان دەركەوێت.
لە دۆخێكی وادا كورد چۆن دەتوانێ پارێزگاری لە مانەوەی بكات؟ یان چۆن دەتوانێ ئەو پیلانە هەرێمایەتیە هەڵوەشێنێتەوە، لەكاتێكدا هێشتا بەشی ئەوە هێزی هەیە بتوانێ ببێتە سەرچاوەی ناسەقامگیریی ناوچەكە. خاڵی لاوازی كورد ناتەبایی و پێكەوە نەبوونی خۆیەتی، دابەشبوونی هێزەكانی بەسەر هەر یەك لە جەمسەرەكانی ناوچەكە، وای كردووە بێ ئەوەی بە خۆمان بزانین، خۆمان كراوین بە ئامرازی جێبەجێكردنی ئەو هەڕەشە و مەترسیانەی لەسەرمانن.
لێرەدا درككردن بە موئامەرەكە زۆر گرنگە. پێدەچێت پەكەكە پێش هەمووان دركی بەو مەترسیە كردبێت، بۆیە نەیهێشت دوای 16ی ئۆكتۆبەر هێزە عێراقییەكان لە شنگالەوە بەناو خاكی سووریادا بچن بۆ تەواوكردنی قۆناغی دووەمی ئۆپەراسیۆنەكە كە پەلاماردانی هەرێمی كوردستان بوو لە پشتەوە دوای شكستەكانیان لە پردێ و سحێلا، هەروەها بۆ گرتنی فیشخابوور و كردنەوەی رێگایەك بەناو خاكی سووریادا و پێكەوە بەستنەوەی توركیا و عێراق لە دەرەوەی هەرێمی كوردستانەوە بۆ بەستنەوەی هێڵی بۆڕی نەوت و غاز و بازرگانیی نێوانیان.
ئەوەی پەكەكە كردی لەلایەك یارمەتییەكی گەورە بوو لە پارێزگاری و مانەوەی هەرێم وەك قەوارە و كیانێكی كوردی. لەلایەكی تریشەوە سەلمێنەری ئەو راستیەیە كە ئەگەر كورد پێكەوە بین، توانای هەڵگەڕاندنەوەی هاوكێشەكانمان هەیە. ئایا ئەو هەڕەشە و مەترسیانەی لەسەر دۆزی كوردە لە ئێستادا، یەكمان دەخات، یان زیاتر دابەشمان دەكات؟
