زاگرۆس پۆست
روند رو به رشد خودکشی در جامعه ایران نگران کننده است، آمار بالای خودکشی در ایران نشان از یک معضل جدی اجتماعی دارد. مرور آمارهای ثبت شده در طول سالهای گذشته بیانگر آن است که میزان خودکشی در ایران سیری صعودی داشته است.
تحقیقات نشان میدهد که در جوامع مذهبی میزان خودکشی کمتر است، مذهب عاملی بازدارنده به شمار می آید و از سوی دیگر شکست و ناامیدی، مشکلات خانوادگی، بیماری‌های روانی، فشارهای روحی، گسست هویتی، بیکاری و کمبود حیات اجتماعی، تنهایی و اعتیاد به مواد مخدر از دلایل اصلی اقدام به خودکشی به شمار می‌روند.
در سالهای اخیر، خبرهای بسیاری از انواع خودکشی در رسانه‌های ایران منتشر شده است ازجمله خودکشی زن ۴۸ ساله در برج میلاد»، «دختری خودش را در مقابل قطار مترو انداخت»، «دستفروش تبریزی خودسوزی کرد و جان باخت»، «اقدام به خودکشی یک جوان در اعتراض به فقر و اختناق». این خبر‌ها نگرانی جامعه‌شناسان، کنشگران مدنی و افکار عمومی را برانگیخته است.
آمار دقیقی از تعداد خودکشی در ایران وجود ندارد، برخی از آمارها بیانگر آن است که ایران در بین کشورهای جهان در این زمینه رتبه ۴۸ تا ۵۸ام را دارد. بررسی آمار‌ی نشان میدهد که میزان خودکشی تا نیمه اول دهه 60 شمسی اندک بوده است به طوری که در سال ۱۳۶۳ در حدود 650 نفر گزارش شده است در حالیکه در نیمه اول دهه 90 به حدود 5 تا 7 هزار نفر در سال رسیده است.
بر اساس آمار سازمان پزشکی قانونی که در اردیبهشت ماه 1394 منتشر شد، در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۳۹۲ روزانه ۱۱ نفر در ایران جان خود را بر اثر خودکشی از دست داده‌اند که ۹۸۲ نفر از آنها زن و ۲۱۴۳ نفر، مرد بوده‌اند. البته همان طور که گفته شد، آمار دقیقی از میزان خودکشی در ایران وجود ندارد چرا که به دلیل مسایل فرهنگی و مذهبی بسیاری از خودکشی‌ها در پشت علت‌هایی چون مصرف زیاده از حد دارو و بیماری پنهان می‌ماند.
کاظم ملکوتی، رییس انجمن پیشگیری از خودکشی ایران در نشستی در خبرگزاری ایلنا گفته است که نمی‌توان دلایل خودکشی را صرفا به یک عامل محدود دانست، بلکه عوامل مختلف می‌توانند احتمال وقوع خودکشی در فرد را افزایش دهند.
او می‌گوید: «بر اساس مطالعات انجام شده در کشورهای غربی بالای ۸۰ تا ۹۰ درصد کسانی که خودکشی می‌کنند، به ویژه در مواردی که منجر به فوت میشود، دچار بیماری‌های اعصاب و روان هستند. در کشورهای شرقی نیز مطالعات کمی در این زمینه صورت گرفته که برخی از آنها نتایج مشابه کشورهای غربی را نشان نمی‌دهد. به همین دلیل برخی روانپزشکان اعتقاد دارند در کشورهای شرقی عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نقش بیشتری ایفا می‌کنند.»
سعید معیدفر، جامعه‌شناس ایرانی نیز در گفت‌و‌گو با وب سایت فرارو، «تضعیف پیوند‌ها در جامعه» را از مهم‌ترین دلایل مستقیم خودکشی در ایران معرفی کرده و بیکاری، تورم، مشکلات اقتصادی و خانوادگی را دلایل غیر مستقیم می‌داند و می‌گوید: «فرد بیکار ارتباط خود را با جامعه، خانواده و محیط کار از دست میدهد و همین موضوع پیوندهای اجتماعی او را از میان می‌برد. فقر نیز به این دلیل که فرصت با دیگران بودن را از فرد می‌گیرد، موجب سستی پیوند‌ها و فاصله گرفتن فرد از جامعه و سپس خودش میشود.»
شواهد نشان میدهند در سالهای گذشته برخی از خودکشی‌ها در خفا انجام شده است درحالی که آمار خودکشی فقط از بیمارستان‌ها و پزشکی قانونی گرفته میشود. در سال های اخیر بسیاری از افراد برای خودکشی از مکان‌های عمومی از جمله ساختمان‌های بلند، مترو و … استفاده کرده اند. مواردی از خودکشی که در عرصه عمومی و در ملاعام انجام میشود در حقیقت اغلب نوعی اعتراض به شرایط اجتماعی و اقتصادی است و فرد نه تنها قصد دارد به زندگی خود خاتمه دهد بلکه می‌خواهد پیام اعتراضی خود را نیز به جامعه منتقل کند.
معیدفر با تایید این موضوع که خودکشی در مکان‌های عمومی نشان‌دهنده واکنش فرد به جامعه و نوعی اعتراض به شرایط حاکم است می‌گوید: «خانواده ایرانی امروز دچار بحران است و همچون گذشته دارای استحکام نیست. نهادهای اجتماعی مانند محله، گروه‌های خویشاوندی یا روابط همسایگی دیگر به کمک خانواده نمی‌آیند و تعاملات گذشته از بین رفته‌اند.» او معتقد است که نهاد خانواده در ایران در تعارض میان مدرنیته و سنت قرار دارد، در حالی که سیاست‌های اجتماعی و اقتصادی ایران عمدتا تعریفی سنتی از خانواده دارند.
ایلام دارنده بالاترین نرخ خودکشی در جهان
اگر چه میزان خودکشی در ایران پایین‌تر از میانگین جهانی است اما در برخی از مناطق به ویژه استان‌های غربی کشور این میزان بسیار نگران کننده است.بر اساس گزارش سایت تامین ۲۴، نرخ اقدام به خودکشی در استان ایلام شانزده برابر آمار کل کشور در سال ۱۳۹۱ بوده است، به طوری که این استان با میزان خودکشی نزدیک به ۱۰ نفر در هر صد هزار نفر، بالاترین نرخ خودکشی در جهان را دارد. پس از ایلام، نرخ اقدام به خودکشی در استان‌های لرستان، کرمانشاه، همدان و کهکیلویه و بویر احمد وضعیت مطلوبی ندارد.
به گفته کاظم ملکوتی، رییس انجمن پیشگیری از خودکشی ایران که در خرم آباد، کوهدشت، نهاوند، کرج و ساوجبلاغ فعالیت کرده‌است، نرخ خودکشی به ۱۱نفر در هر صد هزار نفر و ۱۵ نفر در هر صد هزار نفر در برخی موارد می‌رسد و حتی در سالهای قبل این مقدار ۳۰ نفر در هر صد هزار نفر بوده است که آمار خطرناکی است.
دلایل وقوع خودکشی براساس منطقه جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی باید جداگانه مورد بررسی قرار بگیرد بنابراین نمی‌توان به طور قطع گفت که دلایل خودکشی در همه مناطق، شهر‌ها و استان‌ها یکسان هستند. ازسوی دیگر آمارهای جهانی نشان میدهند که افراد مجرد بیشتر از افراد متاهل اقدام به خودکشی می‌کنند، اما در ایران «آمار خودکشی در زنان متاهل به ویژه در پنج سال ابتدایی زندگی مشترک بیش از زنان مجرد است.»
همچنین بر اساس آمارهای جهانی میزان خودکشی در مردان بیشتر از زنان است اما در استان‌های غربی ایران آمار خودکشی در زنان بیشتر از مردان است. حتی خودسوزی -یکی از دردآور‌ترین و سخت‌ترین نوع خودکشی- در این استان‌ها شایع است. فرد به نوعی با خودسوزی قصد دارد اعتراض خود را نشان دهد که تا چه اندازه مورد آزار و اذیت قرار گرفته است و به نوعی اجتماع را از دردهای خود آگاه کند. بررسی و مطالعه فرهنگ استان‌های غربی نشان داده است که برخی از زنان ساکن در این استان‌ها از حقوق حداقلی برخوردار هستند و در سایه نگاه‌های سنتی و تعصبی حاکم در این جوامع زندگی می‌کنند، آنها فشارهای مختلفی متحمل می‌شوند و از آنجا که خانواده و جامعه را حامی و پشتیبان خود نمی‌بینند، تصمیم می‌گیرند با اقدام به خودکشی، خود را از زندگی ناراحت، رها کنند.
رفتارهای خودکشی را می‌توان به صورت افکار خودکشی و اقدام به خودکشی تقسیم کرد و به طور کلی باید هر تهدید به خودکشی از سوی اطرافیان جدی گرفته شود و برای درمان آن اقدام شود.
درمجموع، فردی دست به خودکشی می‌زند که در زندگی به نقطه ناامیدی و پوچی مطلق رسیده و در ادامه مسیر خود هیچ نقطه روشنایی نمی‌بیند، از اینرو پایان دادن به زندگی را تنها راه نجات خود می‌داند. به بیان دیگر، این افراد، خودکشی را راهی برای کاهش یا پایان درد‌ها و نگرانی‌های خود می‌دانند. بسیاری از کسانی که اقدام به خودکشی می‌کنند، دچار افسردگی هستند. اطرافیان فرد افسرده باید برای درمان افسردگی فرد تلاش کنند و از مشاوران حرفه‌ای کمک بگیرند. درمان به موقع افسردگی به طور حتم، می‌تواند در کاهش احتمال اقدام به خودکشی فرد تاثیرگذار باشد.
