زاگرۆس پۆست
به چاو خشاندنێکی کورت به سه ر کۆ مەڵگادا بۆمان دەردەکەوێ که ژنان ڵه ناو کۆمەڵگادا قوربانیانی سەرەکی کێشه کۆمەڵایەتیەکانن. هۆکارەکانی ئەم بابەتەش راستەوخۆ پەیوەندی هەیه به دواکەوتویی کۆ مەڵگاو زاڵ بوونی سیستمی پیاومەزنیەوه هەیە.
ساڵانه ڵه ناو کۆمەڵگا جۆراوجۆرەکانداو بەتایبەتی ڵەو کۆمەڵگایانەدا که ئایین دەوری سەرەکی هەیه، به دەیان دیمەنی دڵتەزێن ڵه چەشنی کوشتنی ژنان به بیانوی پاراستنی ناموس روو دەدەن که ویژدانی هه ر مرۆڤێک دەهەژێنێ.
شک ڵەوەدانیه که ئاستی کولتووری و روشنبیریی خه‌ڵک و کۆمەڵگا له‌پێوه‌ندی له گه‌ڵ پرسی یه‌کسانی و مه‌سه‌له کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کاندا له‌خوارەوەدایە. توندوتیژی کۆمەڵگا پەیوەستە بە ئاستی هۆشیاری کۆمەڵگاوە، توندو تیژی لەزۆرێک لە کۆمەڵگاکاندا باوە بە تایبەتی لە کوردستان، نزمی ئاستی هۆشیاری تاکەکان لە کۆمەڵگا و ئەو داب و نەریتەو سیستمە کۆنە کەبەدرێژایی مێژوو ولاتان توشی بوون. توندو تیژی دژ بە ژنان لە هەر کۆمەڵگایەکدا بەدی دەکرێت ،بەڵام ئاستی ئەو توندو تیژیانە لە کۆمەڵگەیەکدا بۆ کۆمەڵگایەکی دیکە جیاوازە. بەو مانایا کە توندو تیژی لەو وڵاتانەی که دیمۆکراسی تیاندا بەر چاوەو لە ئاستێکی باشی کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیدان ، بەدیدەکرێت، بەڵام جیاوازیەکە لەوەدایە کە لە وڵاتانێک کە قانون و یاسا حاکمە، رێگە بە هیچ توند و تیژیەک نادرێت و مافی ژنان و پیاوان لە یاساکان مسەوگەر کراوە و لەوانەشە لە هەندێک بواردا مافەکانی ژنان لەو وڵاتانەدا زیاتر بێت لە مافەکانی پیاوان ، بەڵام بەداخەوە لە کۆمەڵگا سونەتیەکان، یاساکان لەسەر بنەمای ئایین و مەزهەب دارێژراون کە لە زۆر بواردا دژیاتی هەیە لە گەڵ یاساکانی مافی مرۆڤ. دیاردەی توندوتیژی دژ بەژنان پیوەندی نیە بە کومەڵگایەکی تایبەت واتە دەسەلاتی سیاسی یان کومەلایەتیەکی تایبەت بەڵکوو لە هەمو کومەڵگایەکی مروڤایەتی بەر چاو دەکەوێت. توندوتیژی لە دژی ژنان دیاردەیەکی بەربڵاوی کۆمەڵگەی جیهانییە و بە شێوەیەکی بەربڵاو بە تایبەتی لە کۆمەڵگە دواکەوتووەکاندا بەبیانووی نەپاراستنی بەهاکانی نێو بنەماڵە، بە توندترین شێوە ئازار دەدرێن تەنانەت دەکوژرێن. ژنی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستانیش وەکو پارچەکانی دیکەی کوردستان بە هۆی نەریتی پیاوسالاری و سیستمی سیاسی ئابووری بارودۆخێکی باشی نییە. لە جاڕنامەی پێشگیری لە توندتیژی دژی ژنان پەسندکراوی کۆمەڵەی گشتیی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان دا هاتوە، مەبەست لە “توندوتیژی دژی ژنان”، هەر کردەوەیەکی توندوتیژ لەسەر بناغەی جنسیەتە کە ببێتە هۆی ئازاردان و زیان پێگەیاندنی جەستەیی، جینسی، یان دەروونیی ژنان، وەک لێدان، هەڕەشە، بێبەشکردنی زۆردارانەی ئەوان لە ئازادی، زۆری لێ کردن و هتد کە لە ریزی رەفتار و کردەوەی توندوتیژدان”.
به پێی ئه‌و لێکۆڵینه‌وانه که کراون زیاتر له 30%ی ژنان له جیهان لانی که‌م جارێک له لایه‌ن پیاوێک لێ‌یاندراوه، ئازاریان پێگه‌یشتووه یان ده‌ستدرێژی جنسیان له سه‌رکراوه. له 114 وڵاتی جیهان توندوتیژی دژی ژنان به پێی یاسا قه‌ده‌غه نییه و لێدان و کوشتنی ژنان یان سزای نییه و یان ئه‌گه‌ریش سزای هه‌بێت سزایه‌کی ئه‌وتۆ نییه. توندوتیژی له بنه‌ماڵه‌دا یه‌کێک له گه‌وره‌ترین و به‌رچاوترین شێوه‌کانی توندوتیژیه که له نێو کۆمه‌ڵگادا وه‌ک نه‌ریتی لێهاتووه و له به‌شێکی زۆر له وڵاتانی جیهان وه‌کوو گرفتێکی بنه‌ماڵه‌یی چاوی لێده‌کرێت و هیچ پشتیوانییه‌ک بو ژنان له‌و کۆمه‌ڵگانه‌دا له به‌ر چاو ناگیرێت. ئێران یه‌کێک له‌و وڵاتانه‌یه که به هۆی دانانی یاسا له سه‌ر بناخه‌ی دین، مافی مرۆڤ به گشتی و مافی ژنان به تایبه‌تی رۆژانه به شێوازی جیاواز پێشێل ده‌کرێت .بوونی یاسای دژی ژنان و داب و نه‌ریتی کۆن و هه‌ر وه‌ها کولتووری پیاوسالاری بووه‌ته هۆی ئه‌وه که ژنان زیاتر له جاران له نێو بنه‌ماڵه و کۆمه‌ڵگادا توندوتیژیان له گه‌ڵ بکرێت و پشتیوانی‌یه‌کیان نه‌بێت. توندوتیژی، زندان، ده‌ستدرێژی جنسی له لایه‌ن کاربه‌ده‌ستانی ده‌سه‌ڵاتداری حاکم له ئێران به‌شێک له ژیانی ئه‌و ژنانه‌یه که دژی یاسا دژی مرۆڤایه‌تییه‌کان له وڵاتی ئێمه خه‌بات ده‌که‌ن.
له وڵاتانی پێشکه‌وتووی جیهان بۆ پاراستنی مافی تاک یاساکانی کۆمه‌ڵگا له سه‌ر بنه‌ماکانی مافی مرۆڤ، مافی ژنان و مافی منداڵان دانراوه و بۆ پراکتیزه‌کردنی ئه‌م یاسانه و دابینکردنی عه‌داڵه‌تی کۆمه‌ڵایه‌تی و یه‌کسانی ژن و پیاو له کۆمه‌ڵگادا هه‌وڵێکی بێ‌وچان ده‌درێت.
بۆ ئه‌وه‌ی له وڵاتێک یاساکان له سه‌ر بنه‌مای مافی مرۆڤ دیاری بکرێت مه‌رج ئه‌وه‌یه که له‌و وڵاته‌دا دێموکراسی هه‌بێت و رێگا بۆ به‌شداریی ئازاد بۆ هه‌موو حیزب و رێکخراوه‌کان وکوو یه‌ک له هه‌ڵبژاردنه‌کان دا پێک هاتبێت. ئاشکرایه که له کۆمه‌ڵگایه‌کی دێموکراتیک ئه‌وه ده‌نگی خه‌ڵکه که دیاری ده‌کات کام حیزب ده‌توانێت نوێنه‌ری له پارلمانی ئه‌و وڵاته‌دا هه‌بێت و ده‌نگی زۆرینه‌ی خه‌ڵکه که راده‌ی ده‌سه‌ڵاتی حیزبه‌کان له نێو پارلماندا دیاری ده‌کات.
خه‌بات بۆ به‌ره‌نگار بوونه‌وه‌ی توندوتیژی دژ به ژنان ئه‌رکی سه‌رشانی هه‌ر مرۆڤێکی ئازادیخواز و به‌رابه‌ریخوازه و بۆ بنەبڕ كردنی توندوتیژی دژ به ژنان، پێویسته ژنان و پیاوانی روناكبير و ئازادیخواز له به‌رامبه‌ر هه‌ڵاواردنی جنسیه‌تی و كۆمه‌ڵایه‌تی دا به هه‌موو هێز و توانایانه‌وه تێبكۆشن و خه‌بات بكه‌ن.
