زاگرۆس پۆست
قاڕنێ ئاواییكه له حه‌فت كیلومیتری باشووری رۆژاوای نه‌قه‌ده سه‌ر به پارێزگه‌ی ورمێ. دووی سێپتامبری ١٩٧٩كۆمه‌ڵكوژیك له‌م ئاواییه كرا كه بوو به هۆی مه‌رگی ٦٨نه‌فه‌ره‌وه.
به شوێن لابردنی ڕژیمی په‌هله‌وی له ئێرانا هێزه سیاسییه‌كانی كوردستان تووانیبوویان به‌شێكی هه‌ره‌گه‌وره له كوردستان بخه‌نه ژێر كۆنترۆلی خۆیانه‌وه.
ده‌وڵه‌تی ئایه‌تۆلاكان به هه‌مووی هێزی خۆیانه‌وه تێده‌كۆشا كه له لایكه‌وه ده‌سه‌ڵاتی خۆی به سه‌ر ئه‌وناوچه‌گه‌ره كه له ژێر كۆنترۆڵی ده‌رچووبوون دابسه‌پنێته‌وه‌و له لایكی دیكه‌وه به‌ر كورده‌كان بگرێ كه نه‌توانن ناوچه‌گه‌رێكی زۆرتر بخه‌نه ژێر كۆنترۆڵی خۆیانه‌وه.
بۆ ئه‌م كاره ئایه‌تۆلاكان له هه‌موو وه‌سیله‌یك كه‌ڵكیان وه‌رده‌گرت. یه‌كێك له‌و وه‌سیلانه هان دانی ئازه‌ره‌ییه‌كان دژ به كورده‌كان بوو.
ئه‌م هاندانه بوو به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه ئازه‌رییه‌كان به یارمه‌تی پاسداره‌كان له ڕۆژی دووی سێپتامبری ١٩٧٩ دانیشتووانی قاڕنێ كۆمه‌ڵ كۆژ كه‌ن.
ڕۆژی یه‌كی سێپتامبری ١٩٧٩ له پاسگای دوواو نیزیك به نه‌غه‌ده ده‌بێته شه‌ڕێیكی قۆرس له نیوان پێشمه‌رگه‌كانی حیزبی دیموكرات و هێزه‌چه‌كداره‌كانی جه‌وانمه‌رد ( كه ئازه‌رییه‌كانی نه‌غه‌ده پێكیان هێنابوو). له‌م شه‌ڕه پازده كه‌س له هێزه‌كانی چه‌كداری جه‌وانمه‌رد ده‌مرن.
هه‌ر ئه‌و ڕۆژه پاسداره‌كان ته‌رمه‌كانی كوژراوه‌كان ده‌بنه‌وه بۆ نه‌غه‌ده كه بیده‌نه‌وه به بنه‌ماڵه‌كانیان.
ئازه‌ره‌كییان كه ئه‌مه ده‌بینن ده‌كه‌ونه ڕێگا كه بۆ تۆڵه سه‌ندنه‌وه كورده‌كانی نه‌غه‌ده كۆمه‌ڵ كوژ كه‌ن. به‌ڵام به ده‌ستێوه‌ری ڕیش سپییه‌كانی شاره‌كه ئازه‌ره‌ییه‌كان هه‌ڵ ده‌گه‌ڕنه‌وه‌و هێرش ناكه‌نه سه‌ر كورده‌كانی نه‌غه‌ده. له هه‌مان كاتدا كورده‌كانی نه‌غه‌ده‌و ئاواییه‌كانی ده‌وروبه‌ری ده‌ست ده‌كه‌ن به چۆڵ كردنی شارو ئاواییه‌كانیان.
عه‌زیم مه‌عبوودی ( كه مه‌هدی به‌هادۆران ، نوێنری حوسه‌ینعه‌لی مونته‌زێری به یه‌كێك له به‌رپرسانی كۆمه‌ڵ كوژی قاڕنێ ده‌زانێ) هه‌ر ئه‌و ڕۆژه نامه‌یكی به قه‌یخوا و ڕیش سپییه‌كانی قاڕنێ ده‌نووسێ و ده‌ڵێ جه‌ناب ئاغه‌ی به‌هلوول گوڵستان و عه‌زیز بازدار و خه‌لیل خه‌سره‌وی، وێڕای سڵام و تكایه بۆ سه‌ندنی خاربار هاتو چووی خۆتان بۆ شار(نه‌غه‌ده) مه‌بڕن و به خه‌یاڵی ڕاحه‌ت بۆ كڕین وه‌رنه شار. ئه‌گه‌ر كه‌سێ ناراحه‌تیكی بۆتان فه‌راهه‌م كرد به من بڵێن ، وه‌كوو دژی شۆڕش ته‌حوێڵی ده‌وڵه‌تیان ده‌ده‌م.به ڕێزه‌وه حاج عه‌زیم مه‌عبوودی١-٩-١٩٧٩( عه‌زیم مه‌عبوودی نوێنری مه‌لا حه‌سه‌نی بوو و مه‌لا حه‌سه‌نی نوێنری تامولئێختیاری خۆمه‌ینی بوو له ورمێا).
ئه‌م نامه ئه‌بێ به هۆی ئه‌وه‌ی كه خه‌ڵكی قاڕنێ و چه‌ندین گۆندی دیكه ئاواییه‌كه‌یان به جێ نه‌هێڵن و له سه‌ر شوێنی خۆیانه‌وه بمێننه‌وه.
له ڕۆژی دووی سێپتامبری ١٩٧٩ نیزیكه‌ی كاژمێر یه‌كی دووای نیوه ڕۆ سه‌د نه‌فه‌ر به جلی سپاهه‌وه قاڕنێ گه‌مارۆ ده‌ده‌ن.
ئه‌م سه‌د نه‌فه‌ره به چه‌كی ژێ سێ و قه‌مه و قه‌داره ده‌ڕۆنه ناو ئاواییه‌وه. مه‌لا مه‌حموود مه‌ستوورزاده كه ئه‌مانه ده‌بینێ له نییه‌تی شۆمیان ئاگادار ده‌بێ. قورئان به ده‌ست ده‌ڕواته پێشاو پێشیان و به قورئانه‌كه قسه‌میانده‌دا كه خه‌ڵكه‌كه نه‌كۆژن. چه‌كداره‌كان ده‌یكۆژن و پاشان سه‌ری ده‌بڕن و ده‌ست ده‌كه‌نه كۆمه‌ڵ كوژ كردنی خه‌ڵكی ئاواییه‌كه.
ئه‌وانه‌ی كه تووانیان هه‌ڵ بێن هه‌ڵهاتن . به‌ڵام ٦٨ كه‌س كه نه‌یانتووانی هه‌ڵ بێن به به‌دترین شێوه‌ی خۆی له كه‌متر له سێ ساعه‌تا كوژران.
كاك عه‌بدۆڵڵا حه‌سه‌ن زاده یه‌كێك له كادره قه‌دیمییه‌كانی حیزبی دیموكرات له ناو بیره‌وه‌رییه‌كانی خۆیدا سه‌باره‌ت به كۆمه‌ڵكوژی قاڕنێ واده‌نووسێ: دووی سه‌پتامبر هه‌وا خۆش بوو، ئاسمان شین بووكه‌ژوكێو ئارام بوو.پێشمه‌رگه‌كان به‌رو جه‌ڵدیان پاشه‌كشه‌یان كردبوو. جووتیارانێ كه له سه‌ر هه‌رده‌كانیانه‌وه خجڵ كار بوون دییان كه پاسداره‌كان به تانك و كامیۆنه‌وه به‌ره‌و ئاوایی ده‌ڕۆن. به خه‌یاڵ ڕاحه‌ت به كاری خۆیان درێژه‌یان دا. چوونكوو وایان ده‌زانی كه پاسداره‌كان له قه‌راخ ئاواییه‌كه ڕه‌د ده‌بن. له پڕ ده‌نگی ته‌قه‌ی موسه‌لسه‌ل ده‌بیست كه پاسداره‌كان به‌ره‌و ئه‌وان ده‌یانته‌قاند. هه‌موویان كاری خۆیان به‌ردا و به په‌له به‌ره‌و ئاوایی هه‌ڕایان ده‌كرد كه ژن و منداڵه‌كانی خۆیان بپارێزن.
كاته كه گه‌یشتنه به‌ر ئاواییه‌كا دییان كه پاسداره‌كان ئاواییه‌كه‌یان گه‌ماوۆ داوه‌و هه‌ر كه‌س كه نیزیك ئه‌بووه‌وه ده‌یان كوشت.
پاسداره‌كان و موجاهێده‌كان تفه‌نگ به ده‌ست له كامیۆنه‌كان ده‌هاتنه خواره‌وه‌و ده‌ڕژانه ناو كۆڵانه‌كان و ده‌چوونه ناو ماڵه‌كان. مه‌ردمیان له ناو ماڵه‌كانی خۆیانا به زه‌ربی قۆناخی تفه‌نگه‌كانیان ده‌ر ده‌هاوردو له به‌ر ده‌روازه‌كانیانا تیربارانیان ده‌كرد. ته‌نانه‌ت له به‌ردرگای مزگه‌وتیچا به‌هه‌مان شێوه خه‌ڵكیان تیرباران ده‌كرد. گرینگ نه‌بوو ژن بووایت یان پیاو. گه‌وره‌بووایت یان منداڵ. ده‌یان كوشت و ده‌یان كوشت!چوونكوو هه‌موویان گوناحباربوون . گوناحیان كوردبوون بوو!
مه‌لای ئاواییه‌كه قوڕئان به‌ده‌ست له پاسداره‌كان داواده‌كا كه ده‌ست له كوشتار وه‌رگرن. پاسداره‌كان ده‌یكوژن و سه‌ری ده‌بڕن و سه‌ریچی هیچوه‌خت به بنه‌ماڵه‌ی ناده‌نه‌وه.
وجوودی تانك له پاڵ كامیۆنه‌كانا به وردی نیشان ده‌دا كه ئازه‌رییه‌كان به پاڵپشتی ده‌وڵه‌تی ئایه‌تۆڵاكان تووانیان ئه‌م كۆمه‌ڵ كوژییه بكه‌ن.
نامه‌ی حاج عه‌زیم مه‌عبوودی كه ڕۆژێ به‌رله كۆمه‌ڵكوژی به مه‌ردمی قاڕنێ نووسیبوو نیشان ئه‌دات كه ده‌وڵه‌ت ئه‌م كۆمه‌ڵ كوژییه له پێشه‌وه به‌رنامه ڕێژی كردبوو.
ده‌وڵه‌ت پاش ئه‌م كۆمه‌ڵ كوژییه قه‌بووڵ ده‌كات كه تاقی كردنه‌وه له سه‌ر ئه‌م كۆمه‌ڵ كوژییه بكرێت.
حوسه‌یعه‌لی مونته‌زێری مه‌هدی به‌هادۆران ده‌كاته به‌رپرسی تاقمه‌یك بۆ تاقی كردنه‌وه له سه‌ر ئه‌م كۆمه‌لكوژییه. مانگێ به شوێن ئه‌م كاره‌ساته له ٢٥ی میهری ١٣٥٨ ڕۆژنامه‌ی ئیتلاعات ده‌نووسێ: جه‌وانمه‌ردان ئیستیخدامی ژاندارمێری و موجاهێده‌كانی نه‌غه‌ده‌به سه‌رۆكایه‌تی ئاغه‌ی مه‌عبوودی و سه‌رگورد نه‌جه‌فی لای كه‌م ٤٥نه‌فه‌ری بێ گوناحیان له قاڕنێ له ناو ماڵه‌كانی خۆیان كوشتووه‌وپاشان ته‌رمه‌كانیان بردووه‌ته ده‌ری ئاواییه‌كه كه وابنوێنن كه ئه‌مانه له شه‌ڕا كوژراون. پاسان ئاواییه‌كه‌یان ئاگر داوه.
هه‌روه‌ها ئۆستوار به‌یگله‌ری له كوپلكۆ پێنج نه‌فه‌ری كوشتووه، ئه‌مه‌یچه به هۆی بێلییاقه‌تی و خه‌یانه‌تی فه‌رمانده‌كانی ژاندارمێری له لایكه‌وه‌و هه‌ڵزرنگاندنی ئیحساساتی دژی كوردی له لایكی دیكه‌وه بووه به هۆی ئه‌وه‌ی كه كوردان كۆمه‌ڵ كوژ بكرێن. هه‌ر چه‌نده‌ی كه به‌ر پرسانی ئه‌م كومه‌ڵكوژییه ده‌ناسین به‌ڵام تیمسارزه‌هیر نێژاد (فه‌رمانده‌ی له‌شكه‌ری ورمێ) ناهێڵێ كه ئه‌م كه‌سانه ده‌سبه‌سه‌ر بكرێن….
ناسر ئیرانپوور ده‌نووسێ كه هێزه‌كانی مه‌عبوودی و موراد قه‌ناری كه به‌ره‌و قاڕنێ ده‌كه‌ونێ جووڵه‌وه، له سه‌ر ڕێگاوه هه‌ر كوردێكیان بدییای ده‌یان كوشت. ئه‌مانه هه‌تا ده‌گه‌ینه قاڕنێ شش كه‌س ده‌كوژن كه سێ كه‌سیان منداڵی پچووك بوون.
ئه‌وانه‌ی كه له قاڕنێ ده‌كوژگن پچووكترینیان منداڵێكی پێنج ساڵه بوو و پیرترینیان حاجیمحه‌مه‌و بایزیدی ٧٥ ساڵه بوو. له ناو كوژراوه‌كانا چه‌ندین ژنی دووگیانیچ بوون…
كه‌سانێ كه بتوانن له‌م كوشتاره شایه‌تی بده‌ن ده‌گمه‌نن. پیره مه‌ردێ كه كوشتاره‌كه‌ی به چاوی خۆی دیبوو ده‌یوت: كه پاسداره‌كان هێندێكیان به تیر مه‌ردمیان ده‌كوشت هێندێكیان به چه‌قۆ سه‌ری مه‌ردمیان ده‌بڕی و هه‌ندێكیان پاش ئه‌وه‌ی كه منداڵه‌كانیان له ژێر چه‌كمه‌كانی خۆیان ده‌خنكاند تیربارانیان ده‌كرد….
سه‌ی ئه‌حمه‌و كه نۆ نه‌فه‌ر له بنه‌ماڵه‌كه‌ی كوژرابوون ده‌یوت : ئێواره كه ڕویشتمه‌وه ناو ئاوایی جه‌هانمم به چاوی خۆم دی. ژنێك كه هه‌ر دوو منداڵه كه‌یان كوشتبوو ده‌یوت به هیچ كه‌س ڕه‌حمیان نه‌ده‌كرد.
به پێ ماده‌ی دووی به‌رگیری له جنایه‌ت و كۆمه‌لكوژی كه له ٩ی دێسامبری ١٩٤٨ له ڕێكخراوی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان ڕاگه‌یاندراوه كوشتاری قاڕنێ به كۆمه‌ڵكوژی ( ژێنوسید) ئه‌ژمێردرێ.به‌ڵام به داخه‌وه كه گه‌لی كورد ته‌نانه‌ت حه‌قی ئه‌وه‌ی نه‌بوو كه له ڕێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان سه‌باره‌ت به‌م كۆمه‌ڵكوژییه سكاڵه بكات. ته‌نیا ئه‌وه‌یان تووانی بكه‌ن كه دووی سێپتامبر وه‌كوو ڕۆژی دژی كۆمه‌ڵ كوژی كورد له ئێرانا هه‌ڵبژێرن.
حكوومه‌تی ئێران ئێستاو ئێستایچ نه‌هێڵێ كه بووچكترین تاقی كردنه‌وه له سه‌ر ئه‌م كۆمه‌ڵ كوژییه بكرێت.له ساڵی ٢٠٠٥ ڕۆژنامه‌وانێكی كورد به نێوی مادێح ئه‌حمه‌دی تێكۆشابوو كه ده‌ست به تاقی كردنه‌وه بكات.به‌لام ده‌س به‌سه‌ر ده‌كرێ و به یه‌ك ساڵ زیندان و پێنجا زه‌ربه شه‌لاخ مه‌حكووم ده‌كرێ.
وه‌رگێڕاو له كتێبی La chronique d’un amour achronique Ata Riazi
