زاگرۆس پۆست
مسعود بارزانی روز دوشنبه ۲۵ ژوئیه در پیامی اعلام کرد که: “اکنون در مقابل دو راه قرار گرفته ایم. یا باید این واقعیت را قبول کنیم که کسان دیگری هر وقت لازم دیدند برایمان مشکل ایجاد کنند، در مورد سرنوشت ما تصمیم بگیرند و به دنباله رو آنان تبدیل شویم، یا اینکه همه با هم و با تصمیم مشترکی در جهت دست بالا پیدا کردن برای استقلال قدم برداریم”.
همچنین در این پیام آمده است که: ” از آنجا که نیروی پیشمرگ در مقابل داعش قربانی میدهد، در کنفرانس کشورهای هم پیمان علیه داعش در واشنگتن وزیر خارجه عراق از شرکت هیئت حکومت اقلیم بعنوان نماینده نیروی اصلی در جنگ با داعش در این کنفرانس ممانعت بعمل آورد و متاسفانه میزبان کنفرانس نیز مخالفت وزیر خارجه عراق برای حضور این هیئت را جامه عمل پوشاند. با امید به خدا و اراده مردم کردستان در آینده ای نزدیک مشخص خواهد شد که چه کسی خواهان دنبالچه بودن و چه کسی خواهان سرور بودن است “.
منظور مسعود بارزانی از “کسان دیگری”، دولت آمریکا، دول غربی و منطقه است که از بدو بقدرت رسیدن احزاب حاکم بر کردستان عراق، این “کسان دیگر” بیشترین و نزدیکترین رابطه، سیاسی، نظامی، اقتصادی و تجاری را با حکومت اقلیم و بطور مشخص تر با حزب دمکرات و شخص مسعود بارزانی داشته اند. پیام اخیر مسعود بارزانی این را نشان میدهد که روند تحولات و معادلات در منطقه، در عراق و کردستان عراق دارد وارد مرحله دیگری میشود. مسعود بارزانی پیشتر با سردادن شعار”استقلال کردستان عراق” مدام میکوشید از این کارت بعنوان برگه ای در بده و بستان با این دولتها و رقبای داخلی اش از آن بهره جوید، اما امروز دیگر کمتر کسی اداعای تکراری او برای استقلال کردستان عراق را جدی تلقی میکند. اظهارات اخیر مسعود بارزانی ناشی از سیر تحولات سیاسی و در مجموع اوضاع درهم ریخته در منطقه، در عراق و در کردستان عراق است. این توهم را نباید دامن زد که گویا در صورت قهر کردن مسعود بارزانی و یا راه ندادن هیئت حکومت اقلیم به چنین کنفرانسهایی، او مسئله استقلال کردستان عراق را جدی خواهد گرفت و آنرا اجرایی کند. سران و رهبران احزاب حاکم بر کردستان عراق که به یمن سیاستهای آمریکا و دول غربی بقدرت رسیده اند، هیچگاه این اختیار را نداشته اند که بدون اجازه آنان دست از پا خطا کنند.
اتفاق دیگری در داخل حکومت اقلیم که چندان بی ربط به پیام مسعود بارزانی نیست این است که روز دوشنبه ۲۵ ژوئیه نیز برخی از مسئولین اتحادیه میهنی اعلام کردند که: “توافق استراتژیک بین اتحادیه میهنی و حزب دمکرات کردستان عراق که در سال ۲۰۰۷ توسط جلال طالبانی و مسعود بارزانی امضا شده بود اکنون دیگر خاصیت خود را از دست داده است”. این توافقنامه هر دو حزب را ملزم میساخت که بعنوان دو نیروی اصلی در حکومت اقلیم کردستان نه تنها در تقسیم قدرت بطور نصف به نصف سهیم باشند بلکه برای دوری جستن از تنش و نزاع بین هم و یک سری توافقات دیگر به تعهدات مشترک فی مابین پایبند باشند. در رابطه با توافق نامه استراتژیک یاد شده همینقدر باید گفت که بدنبال بحران و بن بست در ساختار حکومت اقلیم کردستان عراق طی یکدهه اخیر، این توافقنامه هیچگاه تضمین کننده عواقب هر گونه رابطه ای بین این دو حزب اصلی نبوده است. اکنون که رسما بی خاصیتی و پایان تاریخ مصرف توافقنامه استراتژی بطور یکجانبه از سوی اتحادیه میهنی اعلام شده است، خود گویای دور جدیدی از معادلات و توازن قوای سیاسی بین احزاب حاکم بر کردستان عراق تحت تاثیر روند اوضاع در منطقه است. یکی از دلایل اصلی اعلام رسمی باطل شدن توافقنامه استراتژیک بین اتحادیه میهنی و حزب دمکرات، امضای توافقنامه ۱۷ مه ۲۰۱۶ بین اتحادیه میهنی و حزب گوران است. تا قبل از نزدیکی و امضای این توافقنامه جدید، هم اتحادیه میهنی و هم گوران، در بن بست و بحران سیاسی و درون حزبی عمیقی قرار داشتند. از یک سو تقابل، رقابت و اختلافات هر دو حزب با مسعود بارزانی و از سوی دیگر اینکه اتحادیه میهنی به سه شاخه در درون خود تبدیل شده بود که هر آن احتمال فروپاشی آن وجود داشت. از طرف دیگر حزب گوران نیز بعد از برکنار شدن رئیس پارلمان و چهار وزیر آن در حکومت از طرف حزب دمکرات مسعود بارزانی، در ضعیف ترین موقعیت خود بسر میبرد تا جاییکه تنی چند از کادرهای آن از گوران کناره گیری کردند و نوشیروان مصطفی نیز برای محاکمه به دادگاه فراخوانده شد. بهر رو تا قبل امضای توافق نامه اتحایه میهنی و گوران، حزب دمکرات مسعود بارزانی خود را یکه تاز میدان در حاکمیت بلامنازع بر کردستان عراق، رابطه و مناسبات با دولت مرکزی عراق و مهمتر از اینها روابط خارجی و اقتصادی میدید.
موضوع مرتبط دیگر این است که اخیرا افشای اسناد ویکی لیکس مبنی بر مطلع بودن مقامات بلند پایه حزب دمکرات مسعود بارزانی بطورمشخص نچیروان بارزانی نخست وزیر اقلیم و اوردوغان در رابطه با تصرف شهر موسل توسط داعش در تابستان ۲۰۱۴ و اینکه داعش بطور جداگانه به هر یک از آنان، یعنی اوردوغان و نچیروان بارزانی اطلاع داده است که: “در صورت تصرف شهر موسل نه تنها علیه حکومت اقلیم جنگ نخواهند کرد بلکه آنان میتوانند شریک مناسبی برای صدور نفت موسل از راه ترکیه به بازارهای جهانی باشند”. از آنجا که نوری مالکی یکی از هم پیمانان اصلی جمهوری اسلامی بود و موسل در زمان نخست وزیری او به تصرف داعش درآمد، دولت ترکیه و مسعود بارزانی بعنوان شریک و هم پیمان یکدیگر، تصرف موسل از سوی داعش را بفال نیک گرفتند. نکته جالب توجه در انتشار اسناد ویکی لیکس این است که به هنگام تصرف موسل توسط داعش، خبرنگاران یکی از شبکه های تلویزونی و خبری متعلق به حزب دمکرات مسعود بارزانی بنام “روداو” در امنیت کامل با یکی از فرماندهان داعش در داخل یک بیمارستان در شهر موسل که ماموران امنیتی دولت ترکیه هم در آنجا حضور دارند مشغول انجام مصاحبه هستند. رابطه اقتصادی سه ضلع اوردوغان، بارزانی و داعش شاید نیاز چندانی در رجوع به اسناد منتشر شده از سوی ویکی لیکس نباشد چرا که قبل از افشا و برملا شدن این اسناد از سوی ویکی لیکس، طی دوسال گذشته مسئولان احزاب رقیب بر اقلیم کردستان عراق و بطور مشخص برهم صالح از رهبران اتحادیه میهنی بارها از تجارت و خرید و فروش نفت بین مسئولان و مقامات بالا در حزب دمکرات مسعود بارزانی با داعش که هر یک بتنهایی صاحب چاههای نفت هستند، سخن گفته اند. مسئله واگذاری شنگال از سوی نیروهای حزب دمکرات کردستان عراق به داعش که فاجعه ای انسانی را در این منطقه خلق کرد، یکی دیگر از موارد مربوط به این مسئله است. همان موقع این خبر منتشر شد که نیروهای پیشمرگ حزب دمکرات کردستان عراق شنگال را تخلیه کرده و امکان آن فاجعه انسانی توسط داعش را ممکن ساختند. بعدا سیروان بارزانی یکی از فرماندهان جبهه شنگال و از رهبران حزب دمکرات کردستان عراق در واکنش به این خبر اظهار داشته بود که: “ما بطور تاکتیکی فرار کردیم”. در هر حال عملا وقایع دو سال گذشته مابین این سه ضلع تاییدی بر اسناد منتشر شده از سوی ویکی لیکس است.
از سوی دیگر در حال حاضر و در چهارچوب رقابتهای احزاب رقیب در حکومت اقلیم کردستان، اتحادیه میهنی و گوران با امضای توافقنامه ۱۷ مه ۲۰۱۶ برای رقابت با حزب دمکرات کردستان عراق و ایجاد توازن قوای جدید برای تسلط بر سفره ای که در مقابل همه آنها پهن شده است، تا حدودی خود را جمع و جور کرده اند. دیدار و گفتگو با دیگر احزاب اسلامی و احزاب کوچکتر برای تامین هژمونی لازم در این رقابتها و برای مقطعی که پارلمان اقلیم راه اندازی شود بخش دیگری از تلاش گوران و اتحادیه مهنی در داخل کردستان عراق است که در این رابطه هم قدم هایی بنفع خود برداشته اند. گوران و اتحادیه میهنی در سطح سراسری یعنی در چهارچوب پارلمان عراق نیز برای ایجاد جبهه ای قوی تر در همپیمانی با حزب الدعوه نوری مالکی که از جمهوری اسلامی خط میگیرد و همچنین هم پیمانی با احزاب کوچکتر پارلمانی که به نوری مالکی نزدیکند در تلاش هستند و در یکماه اخیر نمایندگانی از گوران و اتحادیه میهنی بطور مستقل با فراکسیونهایی از پارلمان عراق دیدار داشتند که این دیدارها با واکنش انتقادی حزب دمکرات کردستان عراق مواجه شد. مسعود بارزانی هم بیکار ننشسته و در تلاش برای همسوئی و ایجاد وزنه ای در مقابل گوران و اتحادیه میهنی در سطح دولت مرکزی و در پارلمان عراق به جریان اسلامی مقتدا صدر و دیگر احزاب کوچکتر در پارلمان عراق امید بسته است و عملا در این جبهه مشغول رایزنی است. در میان کشورهای منطقه نیز ترکیه، عربستان و قطر حامی حزب دمکرات مسعود بارزانی هستند و جمهوری اسلامی نیز از گوران، اتحادیه میهنی و حزب الدعوه اسلامی نوری مالکی که اکنون بزرگترین فراکسیون پارلمانی عراق را در دست دارد حمایت میکند. با حمایت عربستان، قطر و ترکیه از مسعود بارزانی، جایگاه رابطه حزب دمکرات کردستان عراق با داعش بر مبنای اسناد ویکی لیکس نیز تکمیل میشود.
از سوی دیگر گوران و اتحادیه میهنی این را بارها اعلام کرده اند که ممکن است در آینده نزدیک هر دو حزب با هم ادغام شوند. با ادغام هر دو حزب، کرسی های پارلمانی آنان رویم رفته به ۴۲ کرسی خواهد رسید در حالیکه حزب دمکرات ۳۸ کرسی را در اختیار دارد. روی دادن چنین اتفاقی برای حزب دمکرات مسعود بارزانی بسیار نگران کننده خواهد بود. در حال حاضر حزب دمکرات مسعود بارزانی در موقعیت نامطلوبی قرار دارد و بنظر میرسد اگر روند اوضاع به همین شکل پیش برود ناچار به دادن امتیازاتی به گوران و اتحادیه میهنی گردد. در حالیکه تا یکماه قبل حزب دمکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی خواهان به دادگاه کشانیدن نوشیروان مصطفی رهبر جنبش گوران و محاکمه او بود اما بر اساس گزارش های منتشر شده اکنون فواد حسین رئیس دیوان رهبری اقلیم کردستان عراق به نمایندگی از طرف مسعود بارزانی در حال انجام گفتگو و دیدار با نوشیروان مصطفی رهبر جنبش گوران است. آخرین دیدار فواد حسین با نوشیروان مصطفی روز سه شنبه ۲۶ ژوئیه بود. رئیس دیوان رهبری علاوه بر گوران با اتحادیه میهنی و دیگر احزاب پارلمانی نیز دیدارهایی انجام داده است که همچنان ادامه دارد. گرچه هیچ اخباری از موضوعات این گفتگوها منتشر نشده، اما مقامات اتحادیه میهنی این دیدارها را خوشبینانه توصیف کرده اند. در طول یکسال گذشته این اولین بار است که حزب دمکرات کردستان عراق از طریق نماینده مسعود بارزانی با رهبر جنبش گوران وارد گفتگو و مذاکره شده است. با توجه به آنچه که در جریان است بنظر میرسد اکنون مسعود بارزانی با درجه ای از عقب نشینی یکی از مقامات بالای حکومت را برای گفتگو و بده و بستان به نزد نوشیروان فرستاده است. خبرهای غیر رسمی از این حکایت دارند که ممکن است پست یکی ازمعاونین حکومت اقلیم به گوران داده شود و در عوض یوسف محمد رئیس پارلمان که از گوران بود و حزب دمکرات در برکناری دائمی او پافشاری میکرد از این پست کنار گذاشته شود. اینها و بسیاری مسایل دیگر از این دست نشان میدهد که حزب دمکرات مسعود بارزانی در موقعیت رضایت بخشی نیست. از یک سو ناچار به کوتاه آمدن در مقابل گوران شده است و از سوی دیگر بیانیه های گلایه آمیز توام با “تهدید” و رفتن بسراغ رفراندوم برای “استقلال کردستان عراق” خطاب به مقامات آمریکایی و دولت مرکزی منتشر میکند.
آنچه که مسعود بارزانی را وادار کرده است که باز هم از استقلال کردستان عراق حرف بزند و خود را بر سر دوراهی احساس کند، موقعیت برتر ماههای اخیر اتحادیه میهنی است که در همکاری نزدیک با گوران و با فعال نمودن دیپلوماسی در پارلمان عراق، هم جهتی با نوری مالکی و تبعیت از نصیحتهای مقامات جمهوری اسلامی، در تلاش برای تحکیم موقعیت خود است. در همین رابطه فواد معصوم رئیس جمهور عراق که عضو دفتر سیاسی اتحادیه میهنی نیز هست، در واکنش به سخنان مسعود بارزانی، مسئله استقلال کردستان عراق را در حال حاضر بدلیل نبود موقعیت اقتصادی پایدار در کردستان عراق، طرح آنرا امری غیر واقعی در شرایط کنونی دانسته و معتقد است که همکاری و توافق با حکومت مرکزی بنفع اقلیم کردستان است تا رفتن به پای استقلال. عدم اشتهای طرح استقلال کردستان عراق در جبهه اتحادیه میهنی و گوران بلحاظ سیاسی عمدتا تحت تاثیر مواضع جمهوری اسلامی و حکومت مرکزی عراق است اما برای بارزانی و حزب دمکرات کردستان عراق مسئله استقلال تنها برای تحت فشار قرار دادن رقبای داخلی، حکومت مرکزی، جمهوری اسلامی و مقامات آمریکایی است. علاوه بر دلایل و فاکتورهایی که برشمرده شد، باید گفت که تمامی احزاب پارلمانی در حکومت اقلیم کردستان از آنجا که در دایره سیاستهای آمریکا، دول غربی و منطقه ای صف کشیده اند هیچکدام از آنان تمایل و رغبتی برای تهدید به عملی ساختن استقلال کردستان عراق ندارند چرا که وضع موجود منافع بیشتری را برای آنان تامین میکند.
مواردی که اشاره شد تنها بخشی از سیمای فعلی شرایط در میان بالایی ها در حکومت اقلیم کردستان است که مسعود بارزانی از آن بعنوان دوراهی یاد میکند. اما اوضاع بهم ریخته و رقابتهای شدید بین احزاب حاکم، صفبندیها و دخالتهای مستقیم و غیر مستقیم دول منطقه و همچنین پدیده داعش نه تنها هیچگونه دوراهی را برای خروج از وضع کنونی و ایجاد کوچکترین روزنه ای حتی در کوتاه مدت را برای آنان نمی گشاید بلکه بن بست بتمام معنا در مقابل احزاب رقیب، کل حکومت اقلیم و دول دخیل در اوضاع کردستان عراق را نشان میدهد. تمامی سیر این روندها و تحولات که بالاتر اشاره شد صرفا مربوط به کشمکش و صف بندیهای اختیاری و دلبخواهی در رقابت میان بالایی ها نیست بلکه علت اصلی آنچه که فوقا اشاره شد متاثر از نارضایتی های عمومی مردم بویژه از سال ۲۰۱۳ به این سو و تا به امروز علیه حاکمیت بر اقلیم کردستان بوده است. مردم بارها نارضایتی عمومی خود دراعتراض به فساد مالی، سرکوب اعتراضات، ترور مخالفین، عدم پرداخت حقوق معلمان، کارمندان و مزدبگیران، خشم و نارضایتی خود را نشان داده اند.
بحران و بن بست سیاسی، اقتصادی و اجتماعی وقتیکه به اوج لاینحلی خود میرسد نشاندهنده این است که بالایی ها، بی ربطی، بی کفایتی و بی لیاقتی خود را بثبت میرسانند و پایینی ها نیز آنان را نمی پذیرند و در تلاش برای زدودن و دفع آنان هستند. در کردستان عراق نیز منشا اصلی آنچه که در بالا و در میان احزاب شریک و رقیب در حکومت اقلیم کردستان در جریان است، بی ربطی و بی کفایتی حکومت در پاسخ به خواستها و آرزوهای مردم و اعتراض و نارضایتی اجتماعی و توقعات مادی و زمینی مردم برای دست یابی به توقعاتشان در جامعه کردستان عراق است که حکومت قادر به حل و پاسخگویی آنها نیست. حتی اجرای عملی استقلال کردستان عراق توسط احزاب کنونی و حتی با حمایت دیگر دولتها، باز هم یعنی تداوم اوضاع نابسامانی که بیش از دو دهه گذشته در شرف وقوع بوده است. تنها تفاوت استقلال مورد نظر مسعود بارزانی و دیگر احزاب در حکومت اقلیم با آنچه که بیش از دو دهه تحت نام اقلیم یا فدرال صورت گرفته در این است که تا کنون تباهی زندگی مردم با نام اقلیم و فدرال به اجرا در آمده اما بعد از انجام رفرم در اسم و بنام “استقلال” مورد نظر مسعود بارزانی، باید چندین سال دیگر شاهد تباهی هرچه بیشتر مردم کردستان عراق باشیم. دوراهی مورد نظر مسعود بارزانی که متاثر از تحولات سیاسی در منطقه و کردستان عراق است گویای بن بست بتمام معنا در هیبت حکومت اقلیم کردستان عراق است. قبلا در مقالات دیگری در رابطه با راه حل واقعی پیرامون اوضاع کردستان عراق به چگونگی تحقق استقلال کردستان عراق اشاره کرده ام. در اینجا با تاکید مجدد باید بگویم که تنها راه پایان دادن به اوضاع نابسامان و به بن بست رسیده کنونی، استقلال کردستان عراق با دخالت مستقیم و حضور میلیونی مردم، تحت هدایت و رهبری نیروی چپ، رادیکال و سوسیالیست در جامعه کردستان عراق است. استقلالی که توسط نمایندگان منتخب و واقعی مردم وبمنظور پایان دادن به غارت، فساد، تباهی و کوتاه کردن دست جریانات ناسیونالیست، قومی و اسلامی و برای تامین یک زندگی شایسته و انسانی برقرار شود.
۲۸ ژوپیه ۲۰۱۶
