زاگرۆس پۆست
لەگەڵ ئەم وتەیەی ماو تستنگ كە ئە ڵێ سیاسەتیش هەر شەرەبەلام بێ بە كار هێنانی چەك ، من ئەڵێم شەڕ هەمیشە توندترین و تیژترین ئامرازەكانی سیاسەتە بۆ ئەو كاتانە بەكاردێت كە تێگەیشتن و گفتوگۆ و سازان ئەنجامی نابێت وە بە كارهێنانی چەك وە چۆنیەتی و چەندایەتی بەكار هێنانی وەك كەرەسەی شەر تەكنیك و هونەری سیاسەتە . بۆ بێ هێزەكان سازان و گفتوگۆی بەردەوام ئامرازە لە سیاسەت بەڵام بەهێزەكان لەسێبەری شمشێری دەستیان سیاسەت دەكەن ،وە هەركات سیاسەت كردن كەوتە ژێر سێبەری شمشێری بەهێزەكان ئەوا مانا، ئامراز وە هونەری سیاسەت كردن كورت دەبێتەوە بۆ گوێ رایەڵی و فەرمان بەری بۆ هێزە شمشێر بەدەستەكان تا ئەگاتە ئاستی دەست بەرز كردنەوە. هێز لە هەمو بوارەكانی سیاسەت كردندا وە پانتایی شەڕو كەرەستەكانی بەكارهاتوو لە شەڕا هەر لە تیروكەوانەوە بگرە تا دەگاتە شەڕی ناوكی بۆ ئەمڕۆ پەیوەندیەكی راستەوانەی هەیە لەگەڵ خەون و ئامانجە سیاسیەكان هەروەها لەگەڵ پێشكەوتنی رەهەندە كۆمەڵایەتی و ئابوری و هونەری سیاسە تەكان (بە كارهێنانی كەرەسەكانی شەر ).
مێژووی هەموو شەڕەكان نیشانی دەدات كە شەڕەكان هە میشە ئامرازی سیاسەتێك بوون جا دەشێ سیاسەتی ئابوری ، نەتەوەیی ، پاوان خوازی یا بۆ پاراستنی بەرژەوەندی ئابوری بێت. هەر شەڕێك وەكو رووداو كە روودەدات بۆ خۆی پاشخانێكی مێژویی و هەیە كە لەكات و شوێنی جیاوازدا بەهۆی جیاوازی سیاسەتەكان و بەرژەوەندیەكان وەكو ئامرازێك ئامادە دەبێت بەكاربێ و روداو دروست بكات .هەڵبەتە هەم لەكاتی شەڕدا هەم لە دوای شەڕدا دیسان سیاسەتەكان هەم رۆڵ دەبینن لە دیاریكردنی چارەنوسی داهاتوو هەم لە دروستكردنی سیاسەت و دنیا بینی نوێ كە دوبارە روداوەكانی دوای جەنگەكان چ ناوچەیی یان جیهانی بن بەڵگەن بۆ ئەم دەربرینە. لەكاتی رودانی هەر شەڕێكدا ناچار دەبین ئاوڕێك لە مێژوو بدەینەوە بۆ ئەوەی بتوانین ڕەگەز وە ریشەی هۆكارو زەمینە سیاسیەكان ببینین ئەمجار دەتوانین پانتایی، سنور ، و هەتا روبەری زیان و ئاكامەكانی شەڕ پەی پێ بەرین.
سیاسەت، مێژوو وە شەڕ پەیوەندیەكی جدلی (Dialectic) ی بەردەوامیان لەگەڵ یەكدا هەیە كە دەتوانرێ لەچوارچێوەی بیری فەلسەفەییدا شڕۆڤەیان بۆ بكرێت. ئەمەش ئەمەمان پێ دەڵێت، ئەگەر سیاسەت لەهەر بوارێكدا بۆ هەر مەبەستێك بریتی بێت لە بەرنامەدانان و ئیدارەكردنی هەر كارو شوێنێ(مال، دامەزراوە یان ولات) بۆ بەدەست هێنانی جوانترین ، باشترین وە مەبەست ترین ئامانج ،وە هەروەها كە شەر كاراترین و تیژترین ئامرازی سیاسەت بێت، ئەوا مێژوو سێبەری ئێستاو داهاتووە بۆ سیاسەت ، ژیان و روداوەكان لە سەر ئاستی تاكەكان، میلەتان و هەتا بۆ دامەزراوەو دەوڵەتان و جیهانیش.
بۆ ئەوەی بزانرێت كەی شەڕ وەك ئامرازێك بەكاردێت یان كەی شەڕ دێتە ئاراوە جا لەسەر هەر ئاستێك بێت پێویستە بزانین كە سیاسەت جا هەر سیاسەتێك بێت لە چ شوێنێكدا گەیشتۆتە حاڵی بێ دەرەتان كە لە ئەنجامدا دەبێت پەنا بۆ ئامرازی جەنگ بەرێ.
لەبەرئەوە ئەگەر خوێندنەوەی تەواومان هەبێت بۆ سیاسەت و مێژوو دەتوانین ئاسۆی شەڕە كان و پانتاییەكانی شەرو ئامانجەكانی پەی پی َبەرین.
لە روداوەكانی ئێستای ناوچەكەدا كە كوردستان بۆتە چەقی رووداوەكان لە هە موو لایەكەوە بەهەموو توانایەك لەسەر هەموو ئاستێكی ناوچەیی و نێودەوڵەتی تەپلی شەڕە گەورەكان لێ ئەدرێت (شەری مێژوو ،جوگرافی ،ئابوری وە هتد) . هەڵبەتە ئێستا ناوچەكە بۆخۆی لەشەڕی ناوخۆدایە ئەوەتا سوریا لەگەڵ چەندەها گروپی لەگەڵ و دژ، عێراق بەهەمان جۆر كوردستانی باشور لەگەڵا داعش و حشدا، كوردستانی باكور لەگەڵ توركیا كەئەمەش واتە بەجۆرێك شەڕی ناوخۆ لە توركیا بەڵام تەشەنەی نەكردووە وەك حالەتی عیراق و سوریا ئەمجار شەڕی توركیا و ئێران كەلەئێستادا نوێنەرەكانیان بۆیان دەكەن كە لە شەڕی شیعەو سونەیا دیارە لە عیراق و سوریا ،ئەمجار َ شەڕی روسیا ،فەرەنسا وە ئەمریكاو هاوپەیمانانی لەگەڵ داعش وە نا راستەو خۆش لەگەڵ هاوپەیمانانی داعش .
واتە ئێمە لەكاتێك داین كە هەموو شەڕە مێژووی و جوگرافی و ئابوریەكان لەسەر ئاستی ناوچەیی و نێو نەتەوەیی تەپلی بۆ لێ دەدرێت و دەنگی تەپلی شە رەكان دەگاتە هەموو ماڵێك و هەموو تاكێك تەنها ئەوە ماوە دەنگی تەپڵەكە تێكەڵ بێت بە دەنگی یەكەم موشەك لەم شوێنە هەستیارانەی كە دەبنە باروت و ئاگر و بڵاودەبێتەوە بۆ تەواوی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە باشترین حالا ئەگەر بڵاونەبێتەوە بۆ جیهان واتە نەگاتە ئاستی جەنگی جیهانی سێ هەم .
ئێستا سیاسەتی ئابوری، نەتەوەیی ، جیۆسیاسی وە جیۆ ستراتیجی ئامرازی تیژو كارای خۆی كە جەنگە خستۆتە كار و مێژووش ئامادەیی تەواوی هەیە بۆ شاهیدی رەوایەتی هەر یە كێ لەم شەرانە كە هەموان بەو پەری توانایان كەرەسە سازی بۆ ئەكەن/خۆیانی بۆ ئا مادە ئەكەن بە تازەترین و كوشندە ترین كەرەسەی شەر .
ئە مرۆ مێژوو بەجۆرێك ئامادەیی هەیە نەك هەر بۆ ئێستا بەڵكو پێش ئێستاش كەوتووە بۆ بینینی دوای ئێستا وە رۆڵ بینینی بۆ داهاتو/سبەی . ئێستا لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست هەموو جەنگە ئابوری ، جوگرافی ، نەتەوەی ، ئاینی و شارستانی هەتا جەنگی نفوزو سەربازیەكانی تیا چڕبۆتەوە كە هە موویان رەهەندی مێژوییان هەیە وە زۆربەی ئەم ئەم لایە نانەش كە بەشداری ئەم شەرانە ئەكەن ئە گەر هە موشیان نا بە بەڵگە ی/سەنەدی مێژویی بەشداری هەر یەكێ لەم شەرانەدا ئەكەن وەك رەوایەت دان بۆ بوشداری كردنیان جا ئەم مێژوە لە 1400 سالەوە دەست پئ ئەكا تا ئەم چارەگە سەددەی كۆ تایی كە لە دوای روخانی یە كیەتی سۆڤیەتەوە هاتۆتە ئاراوە .
رۆژانە گوێ بیستی هاتنی هێزی تازە ئەبین بۆ ناوچە و كوردستان هەر یەك بە بیانوو پاساوێ وە هەریەكەشیان هەگبەیەكی مێژویی لە كۆل كردوە وەك بەلگە بۆ ئەجندای سیاسی خۆیان وە بۆ مافی خاوەنداریە تی ئابوریو جوگرافیایەك و مانەوەو مۆ ڵگە خستن تیایا . وە هەروەها رۆژ بە رۆژ بوونی خۆیان لە رووی سەربازی ، لۆجستی وە هەواڵ گرییەوە بە هێز تر ئەكەن كە لە ئەنجاما درەنگ یا زوو وە بێ دوو دڵی بە یەكا چوونی/تصادمی- Clash دروست ئەبێ واتە شەری مێژوو ، جو گرافیا وە ئەجندە ئابوریەكانی هێزەكانی لێ ئە كە وێتەوە ، ئەمەش ئە بێتە مال وێرانیەكی گەورە بۆ خەلكی هەموو ناوچەی رۆزهەلاتی ناوەراست بە تایبەت كە چەكی كۆمەل كوژی تیا بە كار بێ كە ئە گەری تا ئاستی دلنیا بوون بەهێزو نزیكە. لە كا تی شە رە گەورەكانا كەوا لە بەردەم دەر گامانە ئێمەی كورد بە تایبەت لە با شوور قوربانی یەكەم ئەبین لە بەر ئەوەی بێ هێز ترین بازنەو لایەنین لەم شەرانەدا چونكە رەگەزەكانی بەرگری ناوخۆیمان نیە لە بەر چەندەها هۆ كە گرینگ ترینیان بریتیە لە نە بوونی یەكیەتی وە ئەجندای نەتەوەیی هاو ئامانج و هاو خیتاب لە گەل نەبوونی هیچ دامەزراوەو بنەمایەكی پتەوی ئابوریو دەولەتی وە هەروەها چەندەها هۆی كوشندەی تر كە هەموان ئەی زانن.
لە بەر ئەوەی جەنگەكان لەناوچەدا رودەدات بێ گومان گەلانی ناوچە زیاتر باری جەنگ هەڵ دەگرن و ئەبنە قوربانی وە سەرنەوشتیان بەم جەنگانەوە دیاری دەكرێت ،بەڵام لەهەمان كاتدا ئامادەیی هەموو هێزە كاریگەریەكانی تری جیهان بەتایبەت روسیاو بەریتانیای گەورە و ئەمریكا بۆی هەیە رەهەندی جیهانی وەربگرێ لە كاتی هەر روداوێكی كتوپڕدا كە هەر یەكێ لەم هێزانە بە تایبەت هێزە بچوكەكان هێڵە مێژووی و ئابوری و ناوچە نفوزیەكان ببڕێ . هەتا لەڕووی سەربازیەوە چەكی تازە و ستراتیجی بۆ ئەوەی ئەزمون بكرێ باشترین جێگا بەكارهێنانیەتی لە مەیدانی شەڕی راستیدا، وە ئەمڕۆش لەدنیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراست و كوردستان جێگایەك پەیدا نابێت كە هەر هێزێك دەتوانێت چەكی كوشندەی خۆی لە مەیدانی جەنگدا تاقی بكاتەوە، چونكە خەڵكی ناوچەكە خۆیان بەخاوەنی نازانن و بێ دەسەلات و كۆیلە كراون دەسەڵاتدارانیش كە بە مل هوری خۆیان كردۆتە خاوەن داری هە موو شتێ ولاتەكانیانا تەنها وەك شوێنی تاڵانی و غەنیمە تەماشای ولاتەكانیان دەكەن بێ خەم و بئ باكن بەرامبەر هەر وێران بوون و كارەساتێ بە سەر وەلات و خەلكەكانیانا بێ .لەم بارودۆخەدا كە لە هەموو لایەكەوە تەپڵی جەنگە گەورەكان لێ دەدرێت وە كوردستان بوەتە چەقی ئەم هەمو جەنگانە دەبێت ئەم پرسیارە بكرێت كە رۆڵی كورد ، سیاسەتی كوردی و سەرنەوشتی كورد چی دەێت ؟.
ئەمەی كە پەیوەندی بە ئەم بەشەی باشوری كوردستانەوە هەیە ئەبێت بەراستی وە بەئاشكرا بوترێ كە جێی داخە لە بەر ئەوەی لەم بەشەی كوردستان بەهۆی باڵا دەستی میلیشیای حزبی كە هە ژارو بێ بەشە لە هەموو فكرو عەقڵ و خەونێكی سیاسی وە شكست خواردوە لە هە موو بوارەكانی ژیان و سیاسەتا ناتوانرێت چاوەڕێی ئەنجامی باش بكرێت جگە لە دۆڕان و تراجیدیای گەورە چونكە وەك ئەبینرێ هەتا قوتی ژیانمان بە دەست خۆمان نیە و لە دەست كۆمپانیا بێگانەكان و ولاتانی ترایە وە خەلك دامالراوە لە مافی هە موو خاوەنداریەتیەك و بریار دانێ . هەر لە بەر ئەمەشە وەك لە سەرەوە ئاماژەم پێ دا كورد بۆتە لاواز ترین بازنەو لایەن لە شەرەكانا بۆیە ئەبێتە گەورەترین قوربانی ئەگەر هەرچی زووتر لە سەر بنەمای بەرژەوەندی بالای گەل و ولات گۆران كاری ریشەیی و جددی لە بە ناو دەزگا كانی حكو مەت و كایەكانی ئابوریو بازارو كارگێریا نەكرێ كە بە داخەوە ئە مەش لە خەونێكی خۆش زیادتر نیە بە لە بەر چاوگرتنی ئەم واقعە تاڵەی كە هەیە . لە هەمووش كارەسات تر ئەمەیە لە بەرامبەر ئەم هەموو قەیران و هەرەشانەی بەرۆكی هە موو تا كێك و ولات و نە تە وەو ئێستاو داهاتووی گرتوە كەس مێش میوانی نیە وە كەس هیچی پێ نیە نە بۆ ووتن نە بۆ كار وەك ئەوەی ولات هە موی بوبێتە نمونەی قوتا بخانەی زیندووی /راستی دنیا بۆ هیچ و پو چ گەرایی ، بەڵام لە گەل ئە مەشا نابێت هیوا بە خەبات و ارادە ببرێ بۆ خەلكان و كەسانێ كە خەونی گەورەو انسانیان هەیە بۆ خەلك و ولات وە تا ئێستاش هەر لە دەروەی ئەم دنیا وێرانەو هیچ و پو چ گەرایە دان كە بەرهە م و نمونەی دەسەلاتی میلشیا یە .
بابەتی ئەم وتارە لە سەر داوای رۆزنامەی هاولاتی نوسراوە .
