زاگرۆس پۆست
بارودۆخی ناوچه سوننه‌نشینه‌کانی عێراق‌و سوریه تادێت ئاڵۆزتر ده‌بێت‌و شه‌ڕ له به‌شێکی زۆری ئه‌و دوو وڵاته نه‌ته‌نیا ژماره‌یه‌کی زۆر له هاوڵاتییانی ئاواره‌و بێ خانه‌ولان کردووه، قۆناغێکی نوێ‌یشی له ناوچه‌که دروست کردووه ، تاراده‌یه‌ک که پێده‌چێت گۆڕینی نه‌خشه‌ی سیاسیی ناوچه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستی لێبکه‌وێته‌وه.
له به‌ر گرنگیی پرسه‌که‌و مه‌ترسیی خه‌لافه‌تی تازه راگه‌یه‌نراوی سونیه جیهادییه‌کان‌و هاوپێوه‌ندیی به ئیسلامی سیاسی‌و جیهادی له کوردستان، دیمانه‌یه‌کمان له گه‌ڵ به‌ڕێز ‘موختار هوشمه‌ند’ لێکۆڵه‌رو شاره‌زای ئیسلامی سیاسی سازداوه.
زاگرۆس پۆست) داعش چۆن‌و بۆ دروست بوو؟
موختار هوشمه‌ند) بۆ گه‌یشتن له مێژوو و مه‌به‌ستی دامه‌زرانی داعش پێویسته بگه‌ڕێینه‌وه بۆ پێشتر، بۆ قۆناغی پێش روخانی سه‌دام حسه‌ین و ئه‌و کاته‌ی که له کوردستان ‘ئیماره‌تی ئیسلامیی بیاره’ دامه‌زرابوو. ئه‌و ئیماره‌ته هاوکات له‌گه‌ڵ دامه‌زرانی یه‌که‌م رێکخراوی سه‌له‌فی جیهادی کوردیی له ناوچه‌یه‌کی به‌رته‌سک و شاخاویی باشووری کوردستان، دامه‌زرانی خۆی راگه‌یاند. “جوندولئیسلام” سێ مانگ پاش ده‌مه‌زرانی و دوای یه‌کگرتنی له‌گه‌ڵ باڵی “ئیسڵاح”ی مه‌لا کرێکارداو ده‌ستبه‌ده‌سبوونی ئه‌میرایه‌تی رێکخراوه‌که‌وه له “ئه‌بوو عه‌بدوڵڵای سافیعی”ه‌وه بۆ مه‌لا کرێکار، ناوی خۆی گۆڕی بۆ “ئه‌نسار ئیسلام”.
دیاره خودی جوندولئیسلامیش له تێکه‌ڵبوون و یه‌کگرتنی گروپه‌کانی “ته‌وحید” و “هێزی 2ی سۆران” درووست ببوو و پێش ئه‌وه‌ش گروپی “حه‌ماس” که سه‌ره‌تا له‌لایه‌ن که‌سێک به‌ناوی “حه‌سه‌ن سۆفی” و دواتریش له‌لایه‌ن “عومه‌ر بازیانی”یه‌وه ئه‌میرایه‌تی ده‌کرا له‌گه‌ڵ گروپی ته‌وحید یه‌کیان گرتبوو. هه‌موو ئه‌مانه‌ش له‌دڵی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامییه‌وه هاتبوونه ده‌ره‌وه که به یه‌که‌م رێکخراوی جیهادی ئیسلامی باشووری کوردستان ئه‌ژمار ده‌کرێت. هه‌رچه‌ند سه‌رجه‌م ئه‌و گروپانه‌ی که مانگی 9ی ساڵی 2001ی زایینی به‌شدارییان له دامه‌زرانی جوندولئیسلامدا کرد، پێشتر وه‌ڤدی خۆیان ره‌وانه‌ی ئه‌فغانستان کردبوو و پێوه‌ندییان به رێکخراو و سه‌رکرده جیهادییه‌کانی وه‌ک “ئوسامه بن لاده‌ن” و “ئه‌بوو مه‌سعه‌ب زه‌رقاوی”یه‌وه کردبوو و به‌ڵێنی یارمه‌تی و هاوکاری مادی و مه‌عنه‌وییان پێدرابوو به‌ڵام دواتر ئه‌نسارلئیسلام وه‌ک گروپێکی سه‌ربه‌خۆ هاته مه‌یدان و نه‌بووه پاشکۆی هیچ گروپ و رێکخراوێکی تر به رێکخراوی قاعیده‌شه‌وه. له لاهیه‌کی تره‌وه‌و له دراوسێیه‌تی ئیماره‌تی بیاره‌داو له شارۆچکه‌ی ته‌وێڵه‌و چه‌ند گوندێکی ده‌ورووبه‌ری “ته‌حسین عه‌لی عه‌بدولعه‌زیز” کوڕی رابه‌ری ئه‌وکاتی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی و به‌رپرسی مه‌کته‌بی عه‌سکه‌ری بزووتنه‌وه، ئیماره‌تێکی سه‌ر به ئه‌لقاعیده‌ی دامه‌زراند. ته‌حسین پێشتر و له کۆتایی نه‌وه‌ده‌کاندا سه‌ردانی ئه‌فغانستانی کردبوو و به‌یعه‌تی به ئوسامه بن لاده‌ن دابوو. ئه‌و پاش هێرشه‌که‌ی ئه‌مریکا بۆسه‌ر ناوچه‌که، رووی له ئێران کردوو تا هاوینی ساڵی 2011 که به‌هۆی هێرشی فڕۆکه بێسه‌رنشینه‌کانی ئه‌مریکاوه له وه‌زیرستانی پاکستان کوژرا، به‌رده‌وام له نێوان ئێران و پاکستان و وڵاته عه‌ره‌بییه‌کاندا له هاتووچۆدا بوو.
له سه‌رده‌می ئیماره‌تی بیاره‌دا بوو ئه‌مریکاو هاوپه‌یمانه‌کانی هێرشیان کرده سه‌ر ئه‌فغانستان و سه‌رجه‌م گروپ و رێکخراوه جیهادییه‌کانیان له‌و وڵاته وه‌ده‌رنا. زه‌رقاویش که باره‌گای رێکخراوه‌که‌ی له ویلایه‌تی هه‌راتی هاوسنووری ئێران هه‌ڵکه‌وتبوو، وه‌ک به‌شێکی به‌رچاوی سه‌رکرده‌کانی قاعیده‌و گروپه جیهادییه‌کانی تر، خۆی گه‌یانده ئێران و پاش چه‌ندمانگ مانه‌وه له رۆژهه‌ڵاتی کوردستان، له‌رێگای سنووره‌کانی هه‌ورامانه‌وه خۆی گه‌یانده ناوچه‌کانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی ئه‌نسارولئیسلام. شایانی ئاماژه‌یه به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌و ده‌نگۆیانه‌ی که باس له پێوه‌ندی ئه‌بومه‌سعه‌ب به رێکخراوی قاعیده‌وه ده‌که‌ن، ئه‌و نه له سه‌رده‌می جیهادی ئه‌فغانستانداو نه له سه‌رده‌می تالیباندا ئه‌ندامی رێکخراوه‌که‌ی ئوسامه بن لاده‌ن نه‌بووه‌و ئه‌میرایه‌تی رێکخراوێکی تری سه‌له‌فی جیهادی کردووه به‌ناوی “ته‌وحید و جیهاد” که ئه‌ندامه‌کانی له خۆبه‌خشه ئه‌رده‌نییه‌کان پێکهاتبوو.
زه‌رقاوی ته‌نیا ماوه‌یه‌کی که‌م میوانی ئیماره‌تی بیاره ده‌بێت و سه‌رباری پێخۆشبوونی سه‌رکردایه‌تی ئه‌نسار بۆ په‌یوه‌ستبوونی ناوبراو به رێکخراوه‌که‌یانه‌وه، بڕیار ئه‌دات خۆی بگه‌یه‌نێته به‌غداو ناوچه سوننه‌نشینه‌کانی ناوه‌ڕاستی عێراق. له‌و کاته‌دا ئه‌نسارولئیسلام خاوه‌ن ته‌نزیماتێکی به‌هێز بوو له‌و شوێنانه‌دا که له لایه‌ن که‌سێکی هه‌ولێرییه‌وه به‌ناوی “حاجی مه‌سته‌فا” سه‌رپه‌رشتی ده‌کرا. له راستیدا ئه‌بوو مه‌سعه‌ب له لایه‌ک متمانه‌ی به جوگرافیای ئیماره‌تی بیاره نه‌بوو و له‌و باوه‌ڕه‌دا بوو که ئه‌نسار ناتوانێ له‌و هه‌لومه‌رج و جوگرافیایه‌دا پێشڕه‌وی به‌رچاو بکات و له لایه‌کی تریشه‌وه ئه‌و خولیای ده‌سوه‌شاندنی له ده‌وڵه‌تی ئۆردۆن له‌سه‌ردا بوو و ئه‌یه‌ویست خۆی له سنووره‌کانی ئه‌و وڵاته نزیک بکاته‌وه. سه‌ره‌نجام ماوه‌یه‌ک پاش گه‌یشتنی بۆ به‌غداو ساڵێک پێش رووخانی رژێمی سه‌دام حسه‌ین، به وه‌رگرتنی به‌یعه‌ت له ئه‌ندامانی ته‌نزیماتی ئه‌نسارئیسلام و هاوکاری هه‌ندێ خه‌ڵکی تر، گروپێکی سه‌له‌فی جیهادی به‌ناوی “جه‌یشی موحه‌ممه‌د” دامه‌زراند. کۆتاییه‌کانی ساڵی 2003 و پاش ئه‌وه‌ی “که‌تیبه‌ی فه‌تح”ی ئه‌نسارولئیسلام به ئه‌میرایه‌تی “هێمن بانی شاری” به‌یعه‌تیان به زه‌رقاوی دا، ناوی رێکخراوه‌که گۆڕدرا بۆ “ته‌وحید و جیهاد”.
سه‌ره‌نجام ساڵی 2004 ئه‌بوو مه‌سعه‌ب و ئه‌ندامانی تری ته‌وحید و جیهاد به‌یعه‌تیان به ئوسامه بن لاده‌ن داو به فه‌رمی بوون به رێکخستنی ئه‌لقاعیده له وڵاتی عێراق و ناوهی رێکخراوه‌که‌شیان گۆڕدرا بۆ: “التنظیم القاعده فی بلادالرافدین”. هاوکات له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا لقێکی ئهم رێکخستنه به‌ناوی “الکتائب القاعده فی الکردستان” له‌لایه‌ن به‌شێکی تری ئه‌ندامانی که‌تیبه‌ی فه‌تحی ئه‌نسارولئسلام و به‌شێک له سه‌له‌فییه‌کانی رۆژهه‌ڵاتی کوردستانه‌وه دامه‌زراو ده‌ستی به چالاکی نیزامی دژی هێزه‌کانی حکوومه‌تی هه‌رێم له‌ناوچه سنوورییه‌کانی باشووری کوردستان کرد.
پاشان هه‌ر به ئیبتکاری ئه‌بوو مه‌سعه‌ب زه‌رقاوی و به به‌شداری رێکخراوه‌که‌ی ئه‌و و چه‌ند گروپێکی تری جیهادی، شۆرایه‌ک به‌ناوی “شۆرای موجاهیدین” دامه‌زرا و دواتریش له هه‌نگاوێکی تردا ده‌وڵه‌تێکیان به‌ناوی “ده‌وڵه‌تی ئیسلامی عێراق” دامه‌زراند که سه‌ره‌تا که‌سێک به‌ناوی “ابو عمر به‌غدادی” ئه‌میرایه‌تی ده‌کرد و پاش کوژرانی ئه‌و “ابوبکر به‌غدادی” جێگاکه‌ی پڕکرده‌وه. به‌پێی رێکه‌وتنی نێوان رێکخستنی ئه‌لقاعیده‌و گروپه‌کانی تری به‌شدار له ده‌وڵه‌تی ئیسلامیدا ده‌بووایه که‌سێکی عێراقی ئه‌میری یه‌که‌می ده‌وڵه‌ته‌که بێت و له به‌رامبه‌ریشدا رێکخستنی ئه‌لقاعیده له عێراق به‌شێک بێت له‌و ده‌وڵه‌ته‌و ئه‌میری رێکخستنه‌که‌ش وه‌زاره‌تی شه‌ڕی پێ بسپێردرێت. بۆیه هه‌م ئه‌بوو مه‌سعه‌ب زه‌رقاوی و هه‌میش “ئه‌بوو ئه‌یوب میسری” هاوکات له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا که ئه‌میری یه‌که‌می رێکخستنی ئه‌لقاعیده بوون له عێراق، وه‌زیری شه‌ڕی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی عێراقیش بوون.
پاش ده‌سپێکرانی راپه‌ڕینی خه‌ڵکی سووریا دژی ده‌سه‌ڵاته‌که‌ی به‌شار ئه‌سه‌د، ئهم وڵاته بوو به پێگه‌یه‌کی به‌هێز بۆ سه‌له‌فییه جیهادییه‌کان و ئه‌وان توانیان رێڕه‌وی راپه‌ڕینه‌که بگۆڕن و ببن به هێزی یه‌که‌می مه‌یدانه‌که. ده‌وڵه‌تی ئیئسلامی عێراقیش به‌حوکمی نزیکبوونی له سووریا، به‌شێک له موجاگیده‌کانی خۆی ره‌وانه‌ی ئه‌وێ کرد و پاش کۆنترۆڵکردنی هه‌ندێ شوێن، پاشکۆی “شام”ی به ناوه‌که‌ی زیادکرد و ناوی خۆی گۆڕی بۆ “ده‌وڵه‌تی ئیسلامی له عێراق و شام” که کورتکراوه‌که‌ی ده‌بێته :داعش”.
ماوه‌یه‌ک دواتر و له کاڵیکدا رێکخراوی ئه‌لقاعیده ببووه خاوه‌ن ته‌نزیماتێکی تر به ناوی “جبهه النصره” له سووریا، ده‌وڵه‌تی ئیسلامی عێراق و شام داوای له به‌رپرسانی نوسره کرد تاکوو به‌یعه‌ت به ئه‌بووبه‌کر به‌غدادی بده‌ن و بچنه ژێر رکێفی رێکخراوه‌که‌ی ئه‌وانه‌وه به‌ڵام به‌ره‌ی نوسره ئه‌و داواکارییه‌ی ره‌تکرده‌وه. ئه‌مه یه‌که‌م هۆکاری تێکچوونی پێوه‌ندی نێوان داعش و به‌ره‌ی نوسره بوو و سه‌ره‌نجام پاوانخوازییه‌کانی پێڕه‌وانی ئه‌بووبه‌کر به‌غدادی، به‌رپرسانی رێکخراوی دایک واته ئه‌لقاعیده‌ی هێنایه ده‌نگ و “ئه‌یمه‌ن زه‌واهیری” داوای له هێزه‌کانی داعش کرد بگه‌ڕێنه‌وه عێراق و جیهادی ئه‌وێ گه‌رموگوڕتر بکه‌ن. سه‌رباری دووپاتکرانه‌وه‌ی ئهم داواکارییه بۆ چه‌ند جارێک، هێزه‌کانی داعش ئاماده نه‌بوون گۆڕه‌پانه‌که چۆڵ بکه‌ن و به‌رده‌وام بوون له گوشارخستنه‌سه‌ر به‌ره‌ی نوسره‌و گروپه‌کانی تری وه‌ک “الاحرار شام” و “جیش المجاهدین” و ئه‌مه‌ش شه‌ڕی نێوان ئه‌وان و گروپه‌کانی تری لێکه‌وته‌وه که ئهم شه‌ڕه تاکوو ئێستاش هه‌ر درێژه‌ی هه‌یه. له ئاکامدا قیاده‌ی ئه‌لقاعیده به‌فه‌رمی دابرانی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی عێراق و شامی له ریزه‌کانی خۆی راگه‌یاند و جه‌ختی له‌سه‌ر ئه‌وه کرده‌وه که له‌وه‌ودوا خۆی له کارو کرده‌وه‌کانی داعش به به‌رپرسیار نازانێت و به‌ره‌ی نوسره‌ی وه‌ک رێکخستنی فه‌رمی خۆی له سووریا ناساند. پاش ئه‌وه بوو که شه‌ڕی نێوان به‌ره‌ی نوسره‌و داعش پێی نایه قۆناغێکی نوێوه‌و داعش وه‌ک رێکخراوێکی سه‌ربه‌خۆ هه‌وڵی به‌هێزترکردنی خۆی و به‌رفراوانترکردنی ناوچه‌کانی ژێرده‌سه‌ڵاتی داو ئه‌مه‌ش پێش هه‌موو لایه‌ک به‌قازانجی رژێمه‌که‌ی به‌شار ئه‌سه‌د بوو.
به‌شداریکردنیان له شه‌ڕی سووریادا ئه‌زموونێکی نوێی به‌خشییه موجاهیدینی داعش و به هۆی ئه‌و ئه‌و خه‌سڵه‌ته رادیکاڵه‌وه که موجاهیدینی ئهم گروپه‌ی له جیهادییه‌کانی تر جیاده‌کرده‌وه، ژماره‌یه‌کی زۆر له‌و گه‌نجه جیهادیانه‌ی له وڵاتانی عه‌ره‌بی و ئیسلامی و ئه‌ورووپاوه روویان له سووریا کردبوو، به‌رێزه‌کانی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی عێراق و شام په‌یوه‌ست بوون و ئه‌مه‌ش سه‌رکه‌وتن و پێشڕه‌وی هێزه‌کانی داعشی له سووریا لێکه‌وته‌وه‌و ئهم گروپه‌ی کرده رکابه‌رێکی سه‌ره‌کی بۆ لایه‌نه ئیسلامییه‌کانی تر. سه‌رکه‌وتن و به‌ره‌وپێشچوونانه‌ی داعش له سووریا، هاوکات بوو له‌گه‌ڵ چڕبوونه‌وه‌ی ناره‌زایه‌تییه جه‌ماوه‌رییه‌‌کانی سوننه‌کانی عێراق دژی ده‌وڵه‌تی مالیکی. بۆیه له سه‌ره‌تاکانی ساڵی 2014ه‌وه ده‌وڵه‌تی ئیسلامی عێراق و شام پلانێکی نوێی بۆ هه‌ڵگیرسانه‌وه‌ی جیهاد له عێراق ئاماده کرد و توانی به‌شێکی به‌رچاوی پارێزگای ئه‌نبار و شاری فه‌لووجه کۆنترۆڵ بکات. ئه‌مه ده‌سپێکی قۆناغێکی نوێ و سه‌ره‌تای شه‌ڕێکی به‌رینی سوننه‌کان بوو دژی ده‌سه‌ڵاتی عێراقی که دواتر واته سێ حه‌وتوو پێش ئێستا کۆنترۆڵکرانی شاری مووسڵ و پاشان به‌شی زۆری ناوچه سوننه‌نسینه‌کانی لێکه‌وته‌وه‌و دواتریش بینیمان که داعش به‌خێرایی خیلافه‌تێکی ئیسلامی له‌و ناوچانه‌دا راگه‌یاند.
له‌راستیدا ئهم رووداوه چاوه‌ڕوان کراو بوو چونکوو له پاش رووخانی ده‌وڵه‌تی به‌عس و به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی جڵه‌وی ده‌سه‌ڵات له‌لایه‌ن زۆرینه‌ی شێعه‌وه که هاوکات بوو له‌گه‌ڵ ده‌ستبه‌کاربوونی ئه‌لقاعیده له عێراق، له لایه‌ک ده‌سه‌ڵات هه‌وڵی په‌راوێزخستنی سوننه‌کانی ده‌دا‌و له لایه‌کی تریشه‌وه سوننه‌کان ئاماده نه‌بوون بچنه ژێر رکێفی ده‌سه‌ڵاتێکه‌وه که له لایه‌ن شێعه‌کانه‌وه به‌ڕێوه بچێت. له راستیدا سوننه‌کانی عێراق هیچکات نه‌بوونه خاوه‌ن حیزب و رێکخراوێکی سیاسی که بتوانێ به‌شێوه‌ی شیاو داکۆکی له مافه‌کانیان بکات و ئه‌مه‌ش هۆکار بوو بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وان په‌نا بۆ گروپه توندڕه‌وه‌کانی دژبه‌ری ده‌سه‌ڵات ببه‌ن و پشتیوانییان لێوه‌بکه‌ن. به‌هۆی ئهم پشتیوانیه‌شه‌وه بوو گروپه چه‌کداره‌کان توانیبوویان ناوچه سوننه‌نشینه‌کان بکه‌نه سه‌نگه‌رێک بۆ هێرشکردنه سه‌ر داموده‌زگاکانی سه‌ر به ده‌سه‌ڵات. ئه‌توانم بڵێم له پاش رووخانی ده‌سه‌ڵاته‌که‌ی سه‌دام حسه‌ینه‌وه، حوکمڕانی نوێ هیچکات نه‌یتوانی له ناوچه سوننه‌نشینه‌کاندا ببێته خاوه‌ن ئۆتۆریته‌و ده‌سه‌ڵات. بۆ نموونه له‌شارێکی وه‌کوو مووسڵ هێزه ئه‌منییه‌کان به‌رۆژی رۆشنیشدا توانای چوونه ناو گه‌ڕه‌ک و کۆڵانه‌کانیان نه‌بوو. یان له فه‌لووجه و رۆمادی گروپه جیهادییه‌کان خاوه‌ن چه‌ندین مه‌عه‌سکه‌ری تایبه‌ت به‌ڕاهێنانی هێز بوون و به کۆمه‌ڵ و کاروانی ماشینه‌وه ده‌سووڕانه‌وه چالاکییان به‌ڕێوه ده‌برد و بازگه‌و سه‌یته‌ره‌یان داده‌نا. بۆیه سه‌ره‌نجام ئه‌وان توانیان زۆر به ئاسانی ناوچه سوننه‌نشینه‌کان کۆنترۆڵ بکه‌ن. بۆیه‌ش ده‌ڵێم ئه‌وان چونکوو وه‌ک خۆتان ده‌زانن داعش به‌ته‌نیا ئه‌مکاره‌ی نه‌کردووه‌و له‌لایه‌ن چه‌ندین گروپی تره‌وه پشتیوانی و هاوکاری کراوه.
زاگرۆس پۆست)ئه‌کرێ که‌مێک وردتر باسی ئه‌و گروپانه‌مان بۆ بکه‌یت؟
ئه‌و گروپانه زۆربه‌یان ناسراون و خاوه‌ن پێشینه‌ی جیهاد و شه‌ڕکردنن له عێراقی دوای سه‌دام حسه‌یندا. سه‌ره‌کی ترینیان ئه‌مانه‌ی خواره‌وه‌ن: 1- “ئه‌نسارولئسلام” پێشتر باسی چۆنێتی دامه‌زرانی ئهم رێکخراوه‌م بۆ کردن، ماوه‌ته‌وه بڵێم که پاش هێرشه‌کانی به‌هاری 2003 بۆسه‌ر بنکه‌کانیان له بیاره، زۆربه‌ی ئه‌و موجاهید و سه‌رکردانه‌ی ئه‌نسار که روویان له ئێران کردبوو له کۆتاییه‌کانی هه‌مان ساڵدا گه‌ڕانه‌وه عێراق و خۆیان رێکخسته‌وه‌و له‌ناوچه عه‌ره‌بییه سوننه‌نشینه‌کان و که‌رکووک و چه‌ند ناوچه‌یه‌کی تری کوردیی ده‌ستیان به ئه‌نجامدانی چالاکی کرده‌وه. ئه‌وان هاوکات هه‌م ئه‌مریکییه‌کان و پۆلیس و ئه‌ندامانی ئارته‌ش و ده‌زگا ئه‌منییه‌کانی عێراق و هه‌میش هێزه کوردییه‌کانیان کردۆته ئامانج و به‌رده‌وامیش پلان و به‌رنامه‌یان بۆ ده‌سوه‌شاندن له هه‌رێمی کوردستان هه‌بووه که وه‌ک نموونه ئه‌توانین ئاماژه به دوو کرده‌وه خۆکوژییه‌که‌ی 1ی شوباتی ساڵی 2004ی هه‌ولێر بکه‌ین. ئه‌نساره‌کان هه‌رچه‌ند خاوه‌ن ئه‌زموونی ئیماره‌تی بیاره بوون به‌ڵام له قۆناغی نوێی چالاکییه‌کانیاندا ناچار بوون شێوازی نوێ به‌کار بهێنن و ئه‌مه‌ش پێویستی ئه‌و سه‌رده‌م و قۆناغه نوێیه بوو که تێی که‌وتبوون. هه‌روه‌ها ئه‌وان ناوی خۆیان گۆڕی بۆ “الانصار السنه” که چه‌ند ساڵ دواتر دیسان ناوی ئه‌نسارئیسلامیان بۆخۆیان هه‌ڵبژارده‌وه. به پێچه‌وانه‌ی سه‌رده‌می ئیماره‌تی بیاره، ئه‌وان قۆناغی نوێی جیهاده‌که‌یان له رووبه‌رێکی به‌رین و به‌رفراواندا درێژه پێداو بوونه خاوه‌ن ژماره‌یه‌کی زۆر ئه‌ندام و موجاهید که زۆربه‌یان عێراقی بوون. سه‌رباری که‌مبوونه‌وه‌ی چالاکی ئه‌ندامه‌کانی له‌م ساڵانه‌ی دواییدا، دیسان ئه‌نسار یه‌کێک بووه له هێزه دیاره به‌رهه‌ڵستکاره‌کانی ده‌وڵه‌تی ناوه‌ندی و به‌رده‌وام پلان و به‌رنامه‌ی نوێی بۆ به‌رده‌وامکردنی جیهاد به‌ده‌سته‌وه بووه. هه‌روه‌ها ئهم رێکخراوه هه‌وڵی داوه به سه‌ربه‌خۆیی بمێنێته‌وه‌و خاوه‌ن هه‌یکه‌لی ته‌نزیماتی تایبه‌ت به‌خۆی بووه‌و ته‌نانه‌ت هه‌وڵی داوه په‌ل و پۆش بهاوێژێ بۆ ده‌ره‌وه‌ی عێراق. بۆیه ئێستاکه جگه له عێراق، له‌چه‌ند شوێنێکی تریش رێکخستنی هه‌یه‌و وه‌ک نموونه ده‌توانم ئاماژه به لقی ئه‌نسارولئیسلامی ئێران بکه‌م که ساڵی 2004ی زایینی له لایه‌ن چه‌ند ئه‌ندامێکی خه‌ڵکی باشووری کوردستانی رێکخراوه‌که‌و به‌شێک له سه‌له‌فییه‌کانی رۆژهه‌ڵاتی کوردستانه‌وه درووست کرا. رێکخراوی ئه‌نسارولئیسلام جگه له‌وه‌ی خاوه‌ن ئه‌زموون و ته‌جروبه‌یه‌کی زۆره له جیهادکردندا، خاوه‌ن ژماره‌یه‌کی زۆری موجاهید و هێزی خۆبه‌خش و شه‌ڕکه‌ریشه‌و خاوه‌ن پێگه‌ی تایبه‌ت به‌خۆشییه‌تی له‌ناو سوننه‌کانی عێراقدا. بێگومان ئه‌وان خاوه‌ن پلان و به‌رنامه‌ی خۆیانن بۆ ئهم قۆناغه نوێیه‌و له تازه‌ترین راگه‌یه‌ندراویشدا که چه‌ند رۆژ پێش ئێستا بڵاویان کرده‌وه، جه‌ختیان له‌سه‌ر ئه‌وه کردۆته‌وه که ئه‌وان سه‌ربه‌خۆن و به‌یعه‌تیشیان به هیچ که‌س و لایه‌نێک نه‌داوه. وادیاره ئه‌وان به‌ته‌مان له‌م قۆناغه نوێیه‌شدا به‌سه‌ربه‌خۆیی بمێننه‌وه‌و ئاماده نه‌بن به‌یعه‌ت به ئه‌بووبه‌کر به‌غدادی بده‌ن.
2-“ئه‌نجومه‌نی باڵای سه‌ربازیی شۆڕشگێڕانی عێراق”، ئهم ئه‌نجومه‌نه ساڵی 2013 و پاش کۆتایی هاتن یان کۆتایی هێنان به ناره‌زایه‌تی دانیشتووانی ئه‌نبار دژی ده‌سه‌ڵاتی ناوه‌ندیی، دامه‌زراو پاشان به‌خێرایی په‌لی هاوێشت بۆ ناوچه سوننه‌نشینه‌کانی تری عێراق و له‌سه‌رجه‌م ئه‌و شوێنانه‌دا هێزی سه‌ربازیی خۆی رێکخست. ده‌وترێ ئهم ئه‌نجومه‌نه له لایه‌ن کۆمه‌ڵێک ئه‌فسه‌ری پله‌به‌رزی ئارته‌شی پێشووی عێراقه‌وه سه‌رپه‌رشتی ده‌کرێت و خاوه‌ن ژماره‌یه‌کی زۆر هێزی چه‌کدار و شه‌ڕکه‌ره.
3-“گروپی نه‌قشبه‌ندی”، چه‌کدارانی ئهم گروپه له‌ڕووی بیروباوه‌ڕه‌وه خۆیان به پێڕه‌وی “شێخ موحه‌ممه‌د به‌هادین” شای نه‌قشبه‌ندییه‌کان ده‌زانن و به گروپیکی ته‌کفیری ئه‌ژمار ناکرێن. هه‌روه‌ها ئه‌وان له‌ڕووی سیاسییه‌وه گرێدراوییان له‌گه‌ڵ حیزبی به‌عسی عێراق و سه‌خسی “عێزه‌ت دووری” هه‌یه. نه‌قشبه‌ندییه‌کان له پاش رووخانی رژێمی سه‌دام حسه‌ینه‌وه له شکڵی گروپێکی چه‌کداری نه‌یاری ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵاتی نوێی عێراقیدا ده‌رکه‌وتوون و دژی ئهم ده‌سه‌ڵاته‌و هه‌روه‌ها دژی هێزه‌کانی ئه‌مریکاو لایه‌نه کوردییه‌کانیش جه‌نگاون و به‌رده‌وام له لایه‌ن ده‌زگا ئه‌منییه‌کانی عێراقه‌وه وه‌ک گروپێکی مه‌ترسیدار حیسابیان بۆ کراوه. هه‌واڵێک له‌سه‌ر ژماره‌ی درووستی چه‌کدارانی نه‌قشبه‌ندی له‌به‌رده‌ستدا نییه به‌ڵام ده‌وترێ 2 تا 5 هه‌زار که‌س ده‌بن. نه‌قشبه‌ندییه‌کان له رووداوه‌کانی ئهم دواییه‌ی عێراقدا رۆڵی به‌رچاویان گێڕاو هاوکاریی راسته‌وخۆی هێزه‌کانی داعشیان کردو هه‌ر به‌م هۆیه‌شه‌وه داعش ئه‌وانی له خیلافه‌ته‌که‌یدا به‌شدار کردووه‌و به‌شێکی پۆسته ئیدارییه‌کانی مووسڵی پێ سپاردوون. ئه‌وه‌ی که ئایا نه‌قشبه‌ندییه‌کان به‌یعه‌تیان به ئه‌بووبه‌کر به‌غدادی داوه یان نا هێشتا نه‌زانراوه‌و له‌و باره‌یه‌وه هیچ هه‌واڵ و زانیارییه‌ک بڵاو نه‌بۆته‌وه.
4-“جه‌یشی ئیسلامی” گروپێکه که ساڵی 2004 دامه‌زراوه‌و زیاتر پێڕه‌وی له بیروباوه‌ڕی ئیخوان موسلمین ده‌کات. ئه‌وان تا ساڵی 2006 به‌کرده‌وه دژی هێزه بیانی و عێراقییه‌کان جیهادیان کرد و هاوکات له‌گه‌ڵ رووداوه‌کانی ئهم دوواییه‌دا به‌شدارییان کردووه‌و بۆ جارێکی تر په‌نایان بۆ چه‌ک بردۆته‌وه.
5-“جه‌یش موجاهیدین” گروپێکی سه‌له‌فی جیهادییه که پاش درووستبوونی سوپای “سه‌حوه” له لایه‌ن ده‌وڵه‌تی عێراقه‌وه له ناوچه سوننه‌نشینه‌کان، دامه‌زراو و پاش ده‌ستپێکرانی شه‌ڕی سووریا چالاکییه‌کانی خۆی گواسته‌وه بۆ ئه‌وێ و توانی چه‌ند ناوچه‌یه‌ک کۆنترۆڵ بکات و ببێته خاوه‌ن هێز و پێگه‌یه‌ک. ده‌وترێ ئهم گروپه له باری عه‌قیده‌و بیروباوه‌ڕه‌وه له ئه‌لقاعیده‌و به‌ره‌ی نوسره نزیکه. پاش راپه‌ڕینه‌که‌ی ئهم دواییه‌ی سوننه‌کانی عێراق، چه‌کدارانی جه‌یش موجاهیدین له چه‌ند ناوچه‌یه‌کی عێراق ده‌رکه‌وتوون و به‌شداری شه‌ڕ دژی هێزه عێراقییه‌کانیان کردووه. ئهم هێزه له‌گه‌ڵ داعشدا کۆک نییه‌و داعشیش ئه‌وان به فه‌رمی ناناسێت و پیشتریش له سووریا داوای به‌یعه‌تی لێکردوون.
زاگرۆس پۆست) باشه کێشه‌ی سه‌ره‌کی داعش و به‌ره‌ی نووسره چ بوو که ئه‌لقاعیده ئاماده بوو بۆ هێشتنه‌وه‌ی به‌ره‌ی نووسره واز له داعش بهێنێ؟
باسکردن له‌م ناکۆکییه پێویستی به‌گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ پێشتر و ساڵانی پاش په‌یوه‌ستبوونی ئه‌بوو مه‌سعه‌ب زه‌رقاوی به رێکخراوی قاعیده‌وه هه‌یه. له‌راستیدا سه‌رباری ئه‌وه‌ی که ده‌وڵه‌تی ئیسلامی عێراق له سه‌رده‌می ته‌وحید و جیهاده‌وه بۆته رێکخستنی فه‌رمی ئه‌لقاعیده له عێراق به‌ڵام هه‌مووکات سه‌ربه‌خۆیانه ره‌فتاری کردووه‌و زۆر پێبه‌ندی بڕیاراتی سه‌رکردایه‌تی و قیاده‌ی رێکخراوی دایک واته ئه‌لقاعیده نه‌بووه. ئه‌مه‌ش هه‌مووکات کێشه‌ی درووست کردووه‌و نیگه‌رانی رێبه‌رانی قاعیده‌ی لێکهوتۆتهوه. هه‌روه‌ها ئه‌نسارولئیسلام یه‌ک له‌و گروپانه‌یه که کاتی خۆی به‌بیانووی شپرزه‌کارییه‌کانی رێکخستنی عێراقی ئه‌لقاعیده، ناره‌زایه‌تی خۆی گه‌یاندۆته لای سه‌رکرده‌کانی ئهم رێکخراوه‌و چه‌ند جارێکیش نوێنه‌رانی خۆی له‌رێگای ئێرانه‌وه ره‌وانه‌ی وه‌زیرستانی پاکستان کرد. ئینجا ئه‌مه واته نافه‌رمانیکردنی رێکخستنی ئه‌لقاعیده له عێراق وه‌ک سوننه‌تێکی لێهات و ئهم رێکخستنه هیچکات به ته‌واوی پێڕه‌وی له فه‌رمان و بڕیاراتی سه‌رکردایه‌تی رێکخراوی دایکه‌وه نه‌کرد به تایبه‌ت پاش کوژرانی ئوسامه بن لاده‌ن، ئهم نافه‌رمانییه زه‌قتر بۆوه‌و ئه‌بووبه‌کر به‌غدادی و پێڕه‌وه‌کانی ئاماده‌نه‌بوون به‌پێی ئه‌و خه‌ت و نیشانانه که ئه‌یمه‌ن زه‌واهیری بۆی ده‌کێشان، بجووڵێنه‌وه‌و ره‌فتار بکه‌ن. پاشان وه‌ک پێشتر ئاماژه‌م پێدا، له‌پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ رووداوه‌کانی سووریاداو ئه‌و ناکۆکیانه‌ی له‌نێوان نێوان داعش و لایه‌نه ئیسلامییه‌کانی تردا سه‌ری هه‌ڵدابوو به تایبه‌ت له نێوان ئه‌وان و به‌ره‌ی نوسره‌وه‌دا، که‌لێنی جیدی که‌وته نێوان زه‌واهێری و سه‌رکرده‌کانی داعش و سه‌ره‌نجام ئه‌بووبه‌کر به‌غدادی و گروپه‌که‌ی له رێزه‌کانی ئه‌لقاعیده ولانران. پاش ئه‌مه بوو که داعش به فه‌رمی که‌وته هێرشکردنه‌سه‌ر رێبه‌ری قاعیده‌و به‌وه تاوانباری کرد که نه‌یتوانیوه رێگای ئوسامه بن لاده‌ن به‌رده‌وام بکات و ئه‌وه‌ی که رێکخراوی قاعیده له سه‌رده‌می ئه‌میرایه‌تی ئه‌ودا کارایی و کاریگه‌رییه‌ی خۆی له‌ده‌ست داوه به‌جۆرێک نه دوژمن لێی ده‌ترسێ و نه دۆستیش دڵی پێی خۆشه!! هه‌روه‌ها ئه‌بووبه‌کر به‌غدادی و پێڕه‌وه‌کانی خۆیان کرده رێبوارانی راسته‌قینه‌ی رێگای بن لاده‌ن و درووشمی درێژه‌دانی رێگای شێخ ئوسامه‌یان کرده درووشمی سه‌ره‌کی خۆیان. ئهم بانگه‌شه‌یه‌ی ئه‌وانیش له‌کاتێکدایه که جه‌بهه‌ی نوسره وه‌ک یه‌که‌م هێزی دژبه‌ری به‌شار ئه‌سه‌د له‌باری قه‌باره‌و گه‌وره‌ییه‌وه، داعش به گروپێکی چه‌واشه‌و “خه‌واریج” ناو ده‌بات و به‌وه تاوانباری ده‌کات که به توندڕه‌وی و ئاژاوه‌گێڕییه‌کانی هه‌م سیمای ئیسلامی ناشیرین کردووه‌و هه‌میش جیهادی له رێڕه‌و و رێچکه‌ی راسته‌قینه‌ی خۆی لاداوه.
زاگرۆس ۆست) کۆنترۆڵکردنی مووسڵ و ناوچه سوننه‌نشینه‌کانی تر و راگه‌یاندنی خیلافه‌تی ئیسلامی چ کاریگه‌رییه‌ک له‌سه‌ر ره‌وتی رووداوه‌کان و ناوچه‌که به‌تایبه‌ت له‌سه‌ر خودی داعش داده‌نێت؟
موختار هوشمه‌ند) به‌باوه‌ڕی من داعش وه‌ک نه‌ریتی هه‌میشه‌یی خۆی، له راگه‌یاندنی خیلافه‌تی ئیسلامیدا په‌له‌ی کرد . ئه‌وان له غیابی مه‌رجه پێویسته‌کانداو به‌شێوه‌یه‌کی تاکڕه‌وانه هه‌ستان به‌م کاره‌و هیچ حیسابێکیان بۆ لایه‌نه ئیسلامییه‌کانی تر نه‌کرد. له راستیدا ئه‌وان بۆ گه‌یشتن به‌هه‌موو شتێک په‌له ده‌که‌ن و باوه‌ڕیان به راوێژکردن له‌گه‌ڵ ئهم و ئه‌ودا نییه. ئهم خه‌سڵه‌ته له که‌سایه‌تی به‌غدادییه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێ که له‌م ساڵانه‌ی دواییدا ئۆتۆریته‌یه‌کی زۆری په‌یدا کردووه‌و کۆنترۆڵی ته‌واوی رێکخراوه‌که‌شی به‌ده‌سته‌وه‌یه‌و ئه‌یه‌وێ له ئاستی جیهانیشدا ببێت به که‌سی یه‌که‌می بێرکابه‌ر!! سه‌رباری ئه‌وه‌ی که رێکخراوه‌که‌ی ئه‌و خاوه‌ن هه‌یکه‌لێکی ته‌نزیماتییه‌و له بوونی هه‌یئه‌ی شه‌رعی و شۆرای سه‌رکردایه‌تی به‌هره‌مه‌نده به‌ڵام بڕیاره سه‌ره‌کی و چاره‌نووس سازه‌کان له لایه‌ن خۆدی خۆیه‌وه ده‌درێن و بێگومان راگه‌یاندنی خیلافه‌تی ئیسلامیش به پێشنیاری ئه‌و بووه. له راستیدا کردار و هه‌ڵسووکه‌تی به‌غدادی ئاماژه‌یه بۆ پێڕه‌ویکردنی ئه‌و له گه‌وره سه‌رکرده‌ی سه‌له‌فییه‌کان “موحه‌ممه‌د بن عه‌بدولوه‌هاب” ئه‌و که‌سه‌ی که بۆ یه‌که‌مجار له سه‌ده‌ی 12ی هیجریدا به‌هاوکاری بنه‌ماڵه‌ی سعوود، حکوومه‌تێکی سه‌له‌فی راگه‌یاند و ویستی له‌رێگای قیتال و جیهاده‌وه ناوچه‌کانی ده‌وروبه‌ری حیجاز بخاته ژێر کۆنترۆڵی خۆیه‌وه‌و له‌و پێناوه‌شدا سوپای سه‌له‌فی په‌لاماری چه‌ندین هه‌رێم و ناوچه‌ی دوور و نزیکی داو له‌گه‌ڵ زۆر که‌س و نه‌ته‌وه‌و پێڕه‌وانی گه‌لێک بیروباوه‌ڕ به‌شه‌رهات. ته‌نانه‌ت چه‌ند جارێکیش هێرشی کرده سه‌ر ئه‌و ناوچانه‌ی که له‌ژێر کۆنترۆڵی عوسمانییه‌کاندا بوون. موحه‌ممه‌دی کوڕی عه‌بدوڵوه‌هاب ئه‌میر و به‌رپرسانی خیلافه‌تی عوسمانی به خه‌ڵکانی خۆشگوزه‌ران و ده‌رچوو له رێبازی ئیسلامه‌تی وه‌سف ده‌کرد. به‌پێچه‌وانه‌ی عه‌بدولوه‌هاب که که‌سێکی خوێنده‌وار و شاره‌زا به مه‌سه‌له شه‌رعییه‌کان و هاوکاتیش که‌سێکی ئاشنا به سیاسه‌ت بوو و له‌م پێناوه‌دا هه‌وڵی زۆری دابوو و به‌مه‌به‌ستی فێربوون و خوێندن زۆر وڵات گه‌ڕابوو، به‌غدادی خاوه‌ن هیچکام له‌و تایبه‌تمه‌ندییانه نییه‌و سه‌رباری ئه‌وه‌ی که ده‌وترێ خاوه‌ن بڕواناه‌مه‌ی به‌رزیشه له بواری زانسته ئیسلامییه‌کاندا به‌ڵام دیسان له‌و پله‌و پایه‌یه‌دا نییه که لانیکه‌م له لایه‌ن سه‌له‌فییه‌کانه‌وه وه‌ک خه‌لیفه‌ی موسوڵمانان چاوی لێبکرێت و به شایانی به‌یعه‌تپێدان بزانرێت. وه‌ک بینیشمان پاش راگه‌یاندنی خیلافه‌ت له‌لایه‌ن داعشه‌وه‌و سه‌رباری ئه‌وه‌ی ئه‌بووبه‌کر به‌غدادی داوای له موسوڵمانان کرد تاکوو به مه‌به‌ستی به‌یعه‌ت دان و پارێزگاریکردنی له ئیسلام ، بۆ ناوچه‌کانی ژێرده‌سه‌ڵاتی خیلافه‌ته‌که‌ی ئه‌و هیجره‌ت بکه‌ن، تاکوو ئێستا نه‌ک هیچ گروپ و رێکخراوێکی ئیسلامی ئاماده نه‌بووه به‌یعه‌ت به‌ناوبراو بدات به‌پێچه‌وانه‌وه زۆربه‌ی گروپ و رێکخراوه ئیسلامییه‌کان چ ئه‌وانه‌ی سه‌ر به ره‌وتی سه‌له‌فییه‌تی جیهادین چ ئه‌وانه‌ی سه‌ر به ره‌وتی سه‌له‌فییه‌تی لاجیهادین و چ ئه‌وانه‌ش سه‌ر به ره‌وتی ئیخوان موسلمینن هه‌موویان له روانگه‌یه‌کی ره‌خنه‌گرانه‌وه باسی خیلافه‌ته‌که‌ی داعشیان کردووه‌و ره‌تیان داوه‌ته‌وه. ئه‌یمه‌ن زه‌واهیری سه‌رکرده‌ی رێکخراوی قاعیده، شیخ قه‌رزاوی پێشه‌وای گه‌وره‌ی ئیخوانه‌کان، شیخ و موفتییه‌کانی سعودییه، شێخ ئه‌بوو موحه‌ممه‌دی مه‌قده‌سی موفتی ناسراوی سه‌له‌فییه جیهادییه‌کان، د.عه‌بدولله‌تیف که‌سی ناسراوی ناو سه‌له‌فییه‌کانی باشووری کوردستان و عه‌لی باپیر ئه‌میری کۆمه‌ڵی ئیسلامی چه‌ند نموونه‌یه‌کی ئه‌و که‌سایه‌تی و سه‌رکردانه‌ن که به ئاشکرا ره‌تی خیلافه‌ته‌که‌ی به‌غدادییان داوه‌ته‌وه‌و دامه‌زرانی ئه‌و خیلافه‌ته‌یان به زیانی موسوڵمانان و ئایینی ئیسلام ناو بردووه. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی که ئیسلامی سوننه‌تی و ره‌وتی شێعه به‌گشتی و لایه‌نه سێکۆلار و عیلمانییه‌کان چ له کوردستان چ له عێراق و ناوچه‌که‌و چ له ئاستی جیهانیدا دژی ئاوه‌ها حوکمڕانییه‌کن. له راستیدا به‌پێچه‌وانه‌ی ئیماره‌ته‌که‌ی تالیبان که له سه‌ره‌تای دامه‌زرانیه‌وه چه‌ندین وڵات (پاکستان، عه‌ره‌بستان، قه‌ته‌ر) به فه‌رمییان ناسی و که‌وتنه یارمه‌تیدانی و پاشان چه‌ندین گروپ و رێکخراوی به‌ناوبانگی ئیسلامی ئاماده بوون بچنه ژێر سێبه‌ری ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌وه‌و به‌یعه‌ت به مه‌لا “موحه‌ممه‌د عومه‌ر” رێبه‌ری تالیبان بده‌ن که به که‌سی یه‌که‌می ئیماره‌ت و “امیر المۆمنین”ی موسوڵمانان ئه‌ژمار ده‌کرا، هیچ که‌س و لایه‌ن و ده‌سه‌ڵاتێک خیلافه‌ته‌که‌ی داعشی به‌فه‌رمی نه‌ناسیوه‌و پشتیوانی لێ نه‌کردووه. به‌گشتی ئه‌توانین بڵێین تاکوو ئێستا ئه‌بووبه‌کر به‌غدادی ته‌نیا خه‌لیفه‌ی گروپه‌که‌ی خۆیه‌تی و له روانگه‌ی گروپ و لایه‌نه ئیسلامییه‌کانه‌وه به خه‌لیفه‌ی موسوڵمانان ئه‌ژمار ناکرێت.
له لایه‌کی تره‌وه داعش هێشتا له‌حاڵی شه‌ڕدایه‌و له سه‌رجه‌م ئه‌و ناوچانه‌ش که کۆنترۆڵی کردوون ئاسایش و ئه‌منییه‌تێکی وه‌ها حاکم نییه که بتوانێ به ئاسووده‌یی حوکمی تیا بکات. ئه‌وان هاوکات له چه‌ند به‌ره‌دا خه‌رێکی شه‌ڕن، راسته ئێستا له عێراق ستراتیژیان گۆڕیوه‌و زیاتر خه‌ریکی به‌رگری کردنن به‌ڵام له سووریا دژی کورد و به‌ره‌ی نوسره شه‌ڕیان ده‌ستپێکردۆته‌وه. له لایه‌ک هه‌وڵی گرتنی ناوچه‌ی کۆبانێ له رۆژئاوی کوردستان ئه‌ده‌ن که ناوچه‌یه‌کی حه‌ساس و هه‌ستیاره‌و له لایه‌کی تریشه‌وه هه‌وڵی کۆنترۆڵکردنی ئه‌و شوێنه ستراتژیک و بڕخێرانه ئه‌ده‌ن که به‌ره‌ی نوسره ده‌ستی به‌سه‌ردا گرتوون. به‌گشتی ئه‌وان ئێستا له عێراق دیفاع و له سووریا هێرش ده‌که‌ن. خۆتان ده‌زانن که ده‌وڵه‌تی عێراقیش به‌رده‌وام هه‌وڵی تۆڵه‌کردنه‌وه‌و کۆنترۆڵکردنه‌وه‌ی ئه‌و ناوچانه ئه‌دات که له‌ده‌ستی داون. ئه‌ڵبه‌ت ئێستا ستراتیژی ده‌سه‌ڵاتی ناوه‌ندی زیاتر پشتبه‌ستنه به هێرشی ئاسمانی و لێدانی بنکه‌و باره‌گاو ستوونه‌کانی داعش و هێزی ئاسمانی ئێرانیش به‌شداری ئهم چالاکییانه‌یه. ده‌توانین بڵێین له ئاوه‌ها حاڵه‌تێکدا شوێنێکی ئه‌من و ئه‌مان بوونی نییه تاکوو خه‌لیفه‌ی “موسوڵمانان” تیایدا بمێنێته‌وه‌و خه‌ڵکی سه‌ردانی بکه‌ن و به‌یعه‌تی پێبده‌ن و ده‌رباره‌ی پرسه شه‌رعییه‌کان راوێژی له‌گه‌ڵدا بکه‌ن!! ئه‌مه‌ش له‌روانگه‌ی شه‌رعییه‌وه عه‌یبێکی گه‌وره‌یه که تۆ خیلافه‌ت رابگه‌یه‌نیت و خه‌لیفه دیاری بکه‌یت به‌ڵام که‌س به شوێنی خه‌لیفه نه‌زانێت. له سه‌رده‌می تالیباندا مه‌لا عومه‌ر شوێن و رێگای مه‌علووم بوو و باره‌گای فه‌رمی ئه‌و له شاری قه‌ندهار بوو. به واتایه‌کی تر قه‌ندهار پێته‌ختی شه‌رعی و کابۆلیش پێته‌ختی سیاسی ئیماره‌ت بوون.
جگه له گروپ و رێکخراوه ئیسلامییه‌کان که داعش و خیلافه‌ته‌که‌ی به هه‌ڕه‌شه بۆسه‌ر خۆیان و ئایینی ئیسلام به‌گشتی ده‌زانن، ده‌سه‌ڵات و لایه‌نه نائیسلامییه‌کانیش وه‌ک هه‌ڕه‌شه‌یه‌کی گه‌وره‌و جیدیی ده‌ڕواننه به‌غدادی و رێکخراوه‌که‌ی. وه‌ک ده‌بینن ئه‌وان به‌رده‌وام خه‌ریکی شه‌ڕ و جیهادن و ئه‌یانه‌وێ زۆر به‌خێرایی پێشڕه‌وی بکه‌ن و ناوچه‌کانی ژێر ده‌سه‌ڵاتیان به‌رفراوانتر بکه‌ن.
ئه‌وان ئێستا ناوچه‌یه‌کی پان و به‌رینی جوگرافیاییان له عێراق و سووریادا به‌ده‌سته‌وه‌یه‌و جگه له‌وه‌ش له رووداوه‌کانی ئهم دوواییانه‌دا چه‌ک و چۆڵێکی به‌رچاوی سه‌ربازییان ده‌ست که‌وتووه. ئه‌مه جگه له‌و پوڵ و زێڕ و سه‌رمایه داراییه خه‌یاڵییه‌ی که ده‌ستیان که‌وتووه‌و ئه‌وانی کردۆته ده‌وڵه‌مه‌نترین رێکخراوی سه‌له‌فی جیهادی دونیا. ئه‌وان ئێستا خاوه‌ن سه‌رچاوه‌ی داهاتی گه‌وره‌ن و چه‌ندین کێڵگه‌ی نه‌وتیان کۆنترۆڵ کردووه. له‌باری رێژه‌و هێزی ئینسانیشه‌وه چه‌ند به‌رانبه‌ر بوونه‌ته‌وه‌و ژماره‌یان زیادی کردووه. بۆیه به‌م ده‌سکه‌وت و پێشکه‌وتنانه‌وه ئه‌توانن له داهاتوودا ببنه هه‌ڕه‌شه بۆسه‌ر وڵاتانی جیهان.
وه‌ک ده‌زانن ئه‌وان نه‌خشه‌یه‌کیان بڵاو کردۆته‌وه که چه‌ندین وڵات و ناوچه‌ی دونیای له‌خۆی گرتووه. دیاره لیره‌دا به‌غدادی زیاتر خۆی له سه‌لاحه‌دینی ئه‌یووبی به‌نیزیک ده‌زانێ و به‌ته‌مایه خیلافه‌ته‌که‌ی بگێڕێته‌وه بۆ ئه‌و شوێن و ناوچانه‌ی که ده‌وترێ کاتی خۆی له لایه‌ن سوپای ئیسلامه‌وهو به‌فه‌رمانده‌یی سه‌لاحه‌دینی ئه‌یووبی کۆنترۆڵ کراون. دیاره ئه‌مانه ته‌نیا پلان و به‌رنامه‌ن و ئه‌وه‌ی که تاکوو ئێستا به‌کرده‌وه رووی داوه، کۆنترۆڵکرانی چه‌ند ناوچه‌یه‌کی عێراق و سووریایه له لایه‌ن داعشه‌وه.
بێگومان رووداوه‌کانی پێوه‌ندیدار به داعش و خیلافه‌ته ئیسلامییه‌کی، لایه‌نێکی شاره‌وه‌شی هه‌یه که ناکرێت به ته‌ئکیده‌وه باسی لێوه بکه‌ین. ئه‌و شتانه زیاتر له ئاستی گومان و گریمانه‌دان. راسته به‌هێزبوونی داعش وه‌ک رادیکاڵترین گروپی سه‌له‌فی جیهادی ئهم سه‌رده‌مه، له لایه‌ن سه‌رجه‌م لایه‌ن و ده‌سه‌ڵاته‌کانه‌وه به مه‌ترسی داده‌نرێت به‌ڵام ئاڵوگۆڕه‌کانی ئهم دوواییانه‌ی عێراق به‌شێوه‌ی ناراسته‌وخۆ قازانجی هه‌ندێ لایه‌نی لێکهوتۆتهوه. بۆ نموونه به‌ره‌ی داکۆکیکاری سوننه‌کان به‌تایبه‌ت “عه‌ره‌بستان” و “قه‌ته‌ر” کۆنترۆڵکرانی ناوچه سوننه‌نشینه‌کانی عێراقیان له لایه‌ن داعش و گروپه چه‌کداره‌کانی تروه‌و پێخۆش بوو تورکیاش به هه‌مان شێوه.
قه‌ته‌ر و سعوودییه له دژبه‌رانی سه‌رسه‌ختی شێعه‌ن له ناوچه‌که‌داو به ئاشکراش له شه‌ڕی سووریادا ده‌ستێوه‌ردانیان کرد و یارمه‌تی گروپه چه‌کداره‌کانیان داوه وه‌ک چۆن له به‌ره‌ی دژبه‌ریشدا حیزبوڵڵاو سوپای قودسی کۆماری ئیسلامی ئاماده بوون. تورکیاش به‌هه‌مان شێوه ده‌ستێوه‌ردانی کردووه‌و پێشتریش له بوغزی مالیکیدا میوانداریی “تارق هاشمی” کردووه‌و دژی شێعه‌کان وه‌ستاوه‌ته‌وه. ئه‌مه‌ش له کاتێکدایه که تورکه‌کان ساڵانه بایی 9 ملیار دۆلار که‌لوپه‌لی جۆراوجۆر هه‌نارده‌ی عێراق ده‌که‌ن و ئه‌و وڵاته بۆته سه‌رچاوه‌یه‌کی گه‌وره‌ی داهات بۆ ئه‌وان. ئینجا ده‌بینین که سه‌رباری ئه‌وه‌ی تورکیا راپه‌ڕینی سوننه‌کانی عێراق و لاوازیی ده‌سه‌ڵاتی شێعه‌ی ئه‌و وڵاته‌ی به‌لاوه خۆش بووه به‌ڵام ئهم خۆشحاڵییه به که‌مبوونه‌وه‌ی خێراو کوتوپڕی داهاته‌کانی ئه‌و له بازاڕه‌کانی عێراقدا ته‌واو بووه. ته‌نیا له یه‌ک حه‌وتووی سه‌ره‌تای راپه‌ڕینه‌که‌دا 30 له‌سه‌دی هه‌نارده‌ی ئهم وڵاته بۆ عێراق که‌م بۆوه ئه‌ویش به‌هۆی کۆنترۆڵکرانی جاده‌ی سه‌ره‌کی مووسڵه‌وه له لایه‌ن چه‌کداره توندره‌وه‌کانه‌وه. یان له سووریا، تورکیه له لایه‌که‌وه دڵی به سه‌رکوتی کوردان له لایه‌ن داعشه‌وه خۆش کردووه و له لایه‌کی تریشه‌وه ترسی ئه‌وه‌ی هه‌یه نه‌کا داعش بتوانێ کۆنترۆڵی ناوچه سنوورییه‌کانی تورکیاو سوریا بکات و ببێته هه‌ڕه‌شه بۆسه‌ر ئاسایسی ئه‌و وڵاته!! له‌بیرمان نه‌چێت که 2 تا 5 هه‌زار هاووڵاتی تورکیا له‌ریزی گروپه ئیسلامییه چه‌کداره‌کاندان و پێشتریش له چه‌ند شارێکی تورکیادا رێکخراوی ئه‌لقاعیده چه‌ند ته‌قینه‌وه‌یه‌کی ئه‌نجام داوه.
دیاره به‌نیسبه‌ت کوردیشه‌وه واته باشووری کوردستانیشه‌وه داعش هه‌م خێری بووه‌و هه‌میش زه‌ره‌ر. ئه‌گه‌ر تاکوو ئێستاش زه‌ره‌رێکی وای نه‌بووبێ بێگومان به‌سه‌رنجدانی پلان و به‌رنامه‌و هه‌ڕه‌شه‌کانیان و مێژووی ناکۆکییه‌کانیان له‌گه‌ڵ کورد، ئه‌توانن له ساده‌ترین حاڵه‌تدا سه‌رئێشه بۆ ده‌سه‌ڵاتی کوردی درووست بکه‌ن. ئه‌مه‌ش پێوه‌ندی راسته‌وخۆی به مانه‌وه‌ی ئه‌و گروپه له سه‌ر حوکم و هه‌روه‌ها به‌هێزبوونی زیاتری ئه‌وانه‌وه هه‌یه هه‌م له‌رووی هێزی مرۆییه‌وه‌و هه‌م له‌ڕووی عه‌سکه‌رییه‌وه. وه‌ک چۆن کاتی خۆی رێکخراوێکی وه‌ک ئه‌نسارولئیسلام به چه‌ند سه‌د که‌سێکه‌وه توانی ناوچه‌یه‌کی کوردستان کۆنترۆڵ بکات و چه‌ندین شه‌ڕ و چالاکی له‌دژی حیزبه کوردییه‌کان به‌ڕێوه ببات بێگومان رێکخراوێکی رادیکاڵ و به‌ئه‌زموون و گه‌وره‌ی وه‌ک داعش ئه‌توانێ پلان و به‌رنامه‌ی جیدی تر بۆ زه‌ربه‌لێدان له ده‌سه‌ڵاتی کوردی دابرێژێت و شێوازی چالاکییه‌کانی ئه‌وانیش به‌جۆرێکه که تۆ ناتوانی له‌وپه‌ڕی ئاماده‌یی و ته‌یارییشدا پێش به به‌ڕێوه‌چوونیان بگریت. هه‌روه‌ها نابێ له‌بیریشمان بچێت که له‌م یه‌ک دوو ساڵه‌ی دواییدا به ده‌یان گه‌نجی کوردی چوونه‌ته ریزه‌کانی داعشه‌وه‌و بێگومان ئهم گروپه خاوه‌ن ته‌نزیمات و رێکخستنیشه له باشووری کوردستان و که‌سانێک هه‌ن که پشتیوانی لێوه بکه‌ن و یارمه‌تییان بده‌ن.
زاگرۆس پۆست) وه‌ک دوایین پرسیار داهاتووی داعش چۆن ده‌بینیت، پێتوایه ئهم گروپه بتوانێ ببێته هه‌ڕه‌شه‌یه‌کی جیدی بۆسه‌ر جیهان به‌تایبه‌ت ئه‌و وڵات و ناوچانه‌ی له خیلافه‌ته‌که‌یه‌وه نزیکن؟
له‌راستیدا وه‌ک له وه‌ڵامی پرسیاری پێشوودا باسم کرد داعش ته‌نیا له حاڵه‌تێکدا ئه‌توانێ ببێته هه‌ڕه‌شه‌ی جیدی بۆسه‌ر جیهان که ببێته خاوه‌ن تواناییه‌کی زۆر له هه‌موو ڕوویه‌که‌وه تاکوو کۆنترۆڵی ناوچه‌گه‌لێکی تری پێ بکات که من پێم وانییه ئهم رێکخراوه لانیکه‌م له داهاتوویه‌کی نزیکدا ببێته خاوه‌ن ئه‌و تواناییه‌و ئه‌و وڵات و ناوچانه کۆنترۆڵ بکات که له نه‌خشه‌که‌یدا هاتووه. به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌وان بتوانن له‌م ئاسته‌شدا که ئێستا هه‌ن خۆیان راگرن و به ئاسانی به سنووره‌کاندا هاتووچۆ بکه‌ن و خاوه‌ن ئه‌و سه‌رچاوه دارایی و ئابوورییانه بن که به‌ده‌ستیانه‌وه‌ویه، ئه‌توانن نه‌ک له ئاستی له‌شکرکێشی و به‌رفراوانکردنی ناوچه‌کانی ژێر کۆنترۆڵیاندا به‌ڵکوو له‌رێگای درووستکردنی ته‌نزیمات و لق و پۆپه‌وه ببنه هه‌ڕه‌شه بۆسه‌ر ئاسایشی وڵاتان. به‌و پێیه که په‌لوپۆ هاوێشتن یه‌ک له‌و شێوازه سه‌ره‌کیانه‌یه که رێکخراوه سه‌له‌فی جیهادییه‌کان په‌نای بۆ ده‌به‌ن هه‌روه‌ها به‌و پێیه که داعش ئه‌یه‌وێ ببێته ئه‌لترناتیڤێکی جیدیی بۆ رێکخراوی قاعیده، پێشبینی ئه‌وه ده‌کرێت که ئهم رێکخراوه له داهاتوویه‌کی نزیکدا ببێت به تۆرێکی جیهانی. بوونی ژماره‌یه‌کی زۆر موجاهیدی غه‌یری عێراقی له‌ناو داعشدا زه‌مینه‌یه‌کی باشتر بۆ به‌جیهانیبوونی ئهم رێکخراوه فه‌راهه‌م ده‌کات. هه‌روه‌ها هه‌بوونی ناوچه‌یه‌کی ئازاد که موجاهیدین و خۆبه‌خشه‌کان بتوانن به ئاسانی سه‌ردان و هاتووجۆی بکه‌ن و تیایدا په‌روه‌رده بکرێن، خاڵیکی گرینگی تره که ده‌توانێ زه‌مینه بۆ به‌هێزترکردنی داعش و خیلافه‌تی ئیسلامی له ناوه‌و ده‌ره‌وه‌ی رووبه‌ری ده‌سه‌ڵاته‌که‌یدا فه‌راهه‌م بکات. جگه له‌وه‌ش ئه‌گه‌ری ئه‌وه هه‌یه که له داهاتوودا هه‌ندێ له جیهادییه ناسراوه‌کانی ناو رێکخراوه‌کانی تر به رێزه‌کانی داعش په‌یوه‌ست بن و ئه‌مه‌ش ده‌توانێ ره‌وایی و شه‌رعییه‌ت به رێکخراوه‌که‌و خیلافه‌ته‌که‌ی ببه‌خشێ و هه‌میش کاریگه‌ری له‌سه‌ر به‌هێزترکردنی ئه‌وان دابنێت.
له لایه‌کی تریشه‌وه وه‌ک گه‌وره‌ترین مه‌ترسی بوسه‌ر داعش ئه‌توابم ئاماژه به خودی ئه‌و گروپ و رێکخراو و هۆزانه بکه‌م که ده‌که‌ونه چوارچێوه‌ی خیلافه‌ته ئیسلامییه‌که‌ی ئه‌بووبه‌کر به‌غدادییه‌وه. وه‌ک باسکرا داعش رادیکاڵترین گروپی سه‌له‌فی جیهادییه‌و باوه‌ڕی به به‌کارهێنای گوشار و توندوتیژی هه‌یه له چه‌سپاندنی شه‌ریعه‌ت و به‌ڕێوه‌بردنی خیلافه‌تدا. راگه‌یاندنی خیلافه‌ته‌که له‌خۆیدا به‌مانای باتڵبوونه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و گروپ و رێکخراوه ئیسلامییانه‌یه که بۆ دابه‌زاندنی شه‌ریعه‌ت تێده‌کۆشن به واتایه‌کی تر کاتێ که‌سێک وه‌ک خه‌لیفه‌ی موسوڵمانان دیاری کراوه و خیلافه‌تێک له ئارادایه، فه‌رزه له‌سه‌ر هه‌ر گروپ و رێکخراو و تاکێکی موسوڵمان به‌یعه‌ت به خه‌لیفه بدات و پارێزگاری له خیلافه‌ته‌که‌وه بکات. ئه‌گه‌ر که‌س یان گروپێک ئاماده نه‌بێ ئاوه‌ها کارێک بکات ئه‌وا وه‌ک دوژمن و دژبه‌ر سه‌یر ده‌کرێت و به‌رخوردی له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت. ئه‌مه یه‌کێک له‌و خاڵانه‌یه که له داهاتوودا زیاتر خێگای ناکۆکی داعش و لایه‌نه ئیسلامییه‌کانی تر ده‌بێت و ره‌نگه ببێته هۆکاری هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕێکی جیدیتریش له‌نێوان سه‌رجه‌م ئه‌و لایه‌نانه‌و رێکخراوه‌کی به‌غدادیدا.
هه‌روه‌ها ئه‌و بڕگه‌و بابه‌ته شه‌رعییانه‌ی که داعش باوه‌ڕی به چه‌سپاندنیان له خیلافه‌تی ئیسلامیدا هه‌یه نه‌ک به‌شێکی به‌رچاوی کۆمه‌ڵگا ئاماده نابێ پێڕه‌وی لێوه بکات به‌ڵکوو خۆدی لایه‌نی ئیسلامییه‌کانیش ئه‌و یاساو رێسایانه به هی خه‌واریجه‌کان ده‌زانن. بۆ نموونه کوشتن و له‌ناوبردنی مرۆڤه‌کان به‌بێ هیچ عوزر و لێپرسینه‌وه‌یه‌ک یه‌کێکه له‌و خه‌سڵه‌تانه که داعیشی پێ ده‌ناسرێته‌وه‌و ئه‌مه‌ش یه‌ک له هۆکاره‌کانی سه‌رکه‌وتنی ئهم گروپه بووه به‌ڵام پێشبینی ده‌کرێ به‌رده‌وامبوونی ئهم حاڵه‌تانه له داهاتوودا ئاسه‌واری پێچه‌وانه‌ی لێبکه‌وێته‌وه‌و ببێته هۆی راپه‌ڕینی جه‌ماوه‌ر و گروپه‌کانی تر دژی داعش و خیلافه‌ته‌که‌ی ئه‌بووبه‌کر بغدادی. هه‌ر له ئێستاشه‌وه هه‌ندێ له رووداوه‌کان ئاماژه‌ن بۆ وه‌رنه‌گیرانی خیلافه‌ته‌که‌ی داعش و بیروباوه‌ڕی ئهم گروپه له لایه‌ن دانیشتوانی چه‌ند ناوچه‌یه‌کی سوننه‌نشینی عێراقه‌وه‌و تازه‌ترین هه‌واڵیش که ئه‌مڕۆ بڵاو بۆوه باس له ئێعدامکرانی سێ ئه‌میری داعش له لایه‌ن چه‌کدارانی چه‌ند هۆزێکی نیشته‌جێی تکریته‌وه ده‌کرێت. پێده‌چی ئهم هه‌واڵه‌و هه‌واڵه‌کانی تری هاوشێوه که له‌م رۆژانه‌دا به‌ره‌و زیادبوون ده‌ڕۆن ئاماژه بن بۆ سه‌رهه‌ڵدانی شه‌ڕێکی ناوخۆیی له‌ناوچه‌کانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی خیلافه‌تی ئیسلامییدا!!!!
(به‌ێز هوشمه‌ند له کۆتاییدا زیادی ده‌کات: بێگومان ئه‌مانه ته‌نیا هه‌ڵسه‌نگاندنی منه له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌و تێگه‌یشتن و زانیاریانه که هه‌مه‌و مه‌رج نییه سه‌د له‌سه‌د درووست بن. ره‌نگه له داهاتوودا شاهێدی هه‌ندێ ئاڵووگۆڕ بین که دوور بن له پێشبینی و هه‌ڵسه‌نگاندنه‌کانی من و خه‌ڵکانی تر. به‌هه‌رحاڵ پێویسته چاوه‌ڕوان بین و بزانین ره‌وتی رووداوه‌کان به‌ره‌و کوێ ده‌ڕوات و به‌لای کێدا ئه‌شکێته‌وه.)
